Portret van de politieke pineut: "Als Kris Peeters in Antwerpen op zijn gezicht gaat, is het voorbij voor hem"

“Wacht maar!” Het is 3 april en aan de lijn hangt een verstoorde vicepremier. In de krant heeft Kris Peeters gelezen hoe N-VA en Open Vld in Antwerpen naarstig strijden om de joodse stem.

Daar is iets over het hoofd gezien, meent Peeters. Zijn partij. Zijn kabinet suggereert dat er een grote joodse vis aan zijn haak hangt. Snoevend: “Als twee honden vechten om een been, loopt de derde ermee heen.” Maandag lekt via Joods Actueel uit om wie het gaat: de chassidische Aron Berger.

Vanaf dan loopt alles fout. Joods Actueel presenteert Berger als de man die andere vrouwen de hand niet wil schudden. Wou het blad daarmee de transfer saboteren, wou het zichzelf op de voorgrond hijsen of wou het het debat over joodse rituelen forceren? Wat ook de intenties zijn, de Antwerpse CD&V blijkt totaal niet voorbereid op de voorspelbare storm.

Op dinsdagavond stottert een bedremmelde Kris Peeters, geheel on-zichzelf, zich door een vraaggesprek in Terzake. Menigeen proeft de ontluisterende symboliek van het tv-interview: hier zit een politiek leider die niet meer in control is. En dus zijn eigen ondergang tegemoet kijkt.

Electoraal winstbejag

“Dat moet hem woest gemaakt hebben”, zegt een intimus. “Kris is juist iemand die alles onder controle wil hebben, terwijl de regie hem hier ontsnapt.”

Dat het precies op dit punt zo fout loopt, is vreemd. Al vanaf Kris Peeters er mee instemt om kopman van zijn partij te worden in Antwerpen, is het aantrekken van een vertegenwoordiger van de joodse gemeenschap een prioriteit. De hooggestemde boodschap luidt dat CD&V zich (tegenover de N-VA) profileert als de partij die álle gemeenschappen verbindt.

Er is ook een meer opportunistische uitleg. “Er is een politiek-strategische afweging gemaakt”, geeft iemand uit de Antwerpse campagne toe. “Het joodse publiek wordt nu bediend door Open Vld en N-VA. Door de aanslagen heeft N-VA veel van de joden aan zich kunnen binden in Antwerpen. Daar moesten wij ook mee aan de slag.”

Het verklaart veel: Peeters & co waren niet zomaar op zoek naar een joodse woordvoerder, het moest een stunt zonder weerga worden. Electoraal winstbejag doet de knipperlichten negeren.

“Wat gebeurde, was niet fijn,” zegt Kris Peeters daarover, “maar ik neem alle verantwoordelijkheid op mij. Ik neem niemand iets kwalijk, het is wel jammer dat er zo fel is gereageerd."

De felle reacties heeft de minister aan zichzelf te danken. Eén begrip komt bijna altijd terug in de omschrijving van Kris Peeters als politicus: einzelgänger, solozeiler, individualist. “Hij danst graag alleen.”

Dat grotendeels zelfgekozen isolement maakt een politicus kwetsbaar op een moment van crisis. In vele bestuurskamers zal grijnzend toegekeken zijn op de schipbreuk in de Schelde. Bij N-VA natuurlijk, waar ze het bloed van Peeters kunnen drinken. Met Open Vld-vice Alexander De Croo is de relatie eveneens verzuurd: te veel hetzelfde alfatype op één federale apenrots.

Open rekeningen

Maar ook bij CD&V staan vele rekeningen open. Sinds Yves Leterme hem in 2004 bij Unizo ging halen, neemt de clan-Van Rompuy Kris Peeters kwalijk dat hij de ministerdromen van broer Eric doorkruiste. Ook met Leterme zelf verkilt de verhouding snel, nadat Peeters in 2008 eigenhandig het kartel met N-VA opblaast en de macht in de partij overneemt.

IJzig is de relatie vandaag met regeringsgenoten Koen Geens en Pieter De Crem. Geens is de oud-kabinetschef van Peeters, wat volgens betrokkenen de situatie danig compliceert. “Peeters beschouwt Geens nog altijd als een ondergeschikte die hij de mantel kan uitvegen. Geens wil juist graag tonen dat hij zelf zijn mannetje kan staan.” Desgevraagd wenst minister Geens niet te reageren. "Het enige wat ik wil zeggen is dat we ondanks de politiek erin geslaagd zijn vrienden te blijven. Dat is een hele prestatie." 

Gecompliceerd is ook de verstandhouding met de rest van het triumviraat aan het hoofd van de partij. Ook dat blijkt deze week. De gok met een ultraorthodoxe jood moet ook nationaal voorzitter Wouter Beke maandagavond op de nieuwssites vernemen. Beke laat zijn boegbeeld een volle dag sudderen in eigen nat.

Terwijl Peeters en Beke samenzitten om een galante uitweg te zoeken, zit topper nummer drie, Vlaams ‘vice’ Hilde Crevits (CD&V), dinsdagvoormiddag een woelige fractievergadering voor in het Vlaams Parlement. Crevits zelf is woedend over de exploderende stunt: haar eigen pogingen om de joods-orthodoxe gemeenschap zachtjes uit het isolement van een eigen onderwijsnet te wrikken, gaan in rook op.

Dat uitgerekend Hilde Crevits, lang loyaal medestander van Kris Peeters, met een fors statement de genadeslag uitdeelt, blijft niet onopgemerkt. Het lijkt een aloud politiek machtsschema: Brutus die Caesar de dolk tussen de ribben schuift. Klopt niet, benadrukt minister Crevits zelf: “Alles wat ik gezegd heb, is afgetoetst met Kris.”

Voor Crevits is de handenschudkwestie een teer punt. Nog maar een jaar geleden leidde ze als minister van Onderwijs het verzet tegen de Iraanse ambassadeur die bij een ontmoeting met scholieren de meisjes de hand niet wou drukken. De ambassadeur blijft uiteindelijk thuis.

Die herinnering maakt de kwestie voor de hele partij toxisch. Na het Iraanse dispuut schrijft Wouter Beke in partijblad Ampersand zelf een stuk waarin hij het belang van de handgroet beklemtoont. Vroeg of laat in de campagne zou dat stuk CD&V onder de neus gewreven worden.

Een jood met wat aparte ideeën

Er is meer, zoals blijkt uit de vele hevige reacties in de partij, waarvan Hendrik Bogaert de zeer gewillige vertolker is. Niemand die het toegeeft, maar, zoals immer in identitaire discussies, rijdt in de schaduw ook het paard van de islam mee. Wat als straks een orthodoxe moslim kandideert die ook geen handen gaat schudden? Dat ligt in Vlaanderen nog zoveel gevoeliger dan een jood met wat aparte ideeën.

Voor heel wat CD&V-mandatarissen gaat dit dan ook over meer dan over een slecht gemanagede partijverruiming. Met het naderen van de voor de partij essentiële gemeenteraadsverkiezingen borrelen de frustraties op over de gekozen nationale koers. Hoezeer voorzitter Beke ook beklemtoont dat dat een ‘middenpositie’ is, door zo expliciet en voortdurend tegen de rechtse N-VA op te rijden wordt dat vanzelf ervaren als een linksige koers – te links alleszins voor het hart van Vlaanderen.

In 2014 stapte CD&V met N-VA in de federale en Vlaamse regering, met de bedoeling de Vlaams-nationalisten te ‘ontmaagden’ in het bad van compromisbeleid. Vier jaar en oneindig veel interne regeringsgevechten later dient vastgesteld te worden dat al dat geweld geen millimeter gewijzigd heeft in de krachtsverhoudingen tussen de partijen. Het lijkt er veeleer op dat N-VA het politieke centrum in Vlaanderen naar rechts geduwd heeft, net als in bijvoorbeeld Beieren of Nederland, waar rechts-conservatieve partijen (CSU of VVD en CDA) het midden bezetten.

Dat wringt in de partij. De dominante positie die N-VA nu inneemt, had ook die van CD&V kunnen zijn, klinkt het op de conservatieve flank. Meer nog dan Wouter Beke is Kris Peeters het gezicht van de falende strategie. Als de kopman kopje onder gaat, dreigt de hele partij mee te verdrinken. Dat beeld baart vele partijgenoten grote zorgen.

Top achter de rug

In de loopbaan van Kris Peeters ligt de top sowieso al een tijdje achter de rug. Als Unizo-topman vergaart Kris Peeters faam als propagandist van een centrumrechts, ondernemingsvriendelijk Vlaanderen. Als Vlaams minister-president bereikt hij het toppunt van zijn roem, door op hetzelfde elan voort te gaan als ‘CEO van de NV Vlaanderen’. Het is de tijd dat ook Open Vld-minister Dirk Van Mechelen in volle campagne op tv toegeeft dat “met Kris alles perfect gaat”.

Daarna wordt het algauw minder. Een serieuze tik, bevestigen intimi, komt op verkiezingsdag 25 mei 2014. De eerzuchtige winnaar Kris Peeters meent tot dan oprecht dat hij in zijn eentje wel even de N-VA-dijkbreuk zal stoppen. Dat valt tegen. Met 140.000 voorkeurstemmen wordt hij als zittend regeringsleider in de provincie Antwerpen persoonlijk afgetroefd door Liesbeth Homans (N-VA, 163.000), tot dan OCMW-voorzitter in Antwerpen.

Een tweede klap volgt wanneer duidelijk wordt dat Peeters niet ‘s lands volgende premier wordt, om de weg vrij te maken voor het eurocommissariaat van Marianne Thyssen. Een beslissing die Peeters mee zelf nam, klinkt het. “Hij voelde de druk, maar hij deed het ook voor Marianne. Ze nam hem destijds aan bij Unizo. Hij dwong haar later partijvoorzitter te worden en in 2010 op het mes te lopen. Het was tijd om iets terug te doen.”

Als ‘vice’ raakt hij nooit in zijn sas. Dat hij in de regering linkser moet spelen dan hij van nature is, is niet eens het grootste probleem. “Kris is de man die graag aan de knoppen zit”, zegt een medestander van weleer. “De functie maakt de man. Als hij zijn standpunten moet bijstellen, dan is dat zo. Hij is loyaal aan zijn organisatie en zijn functie.”

Numero uno

Dat hij niet meer de numero uno is, valt zwaarder. Enkel als hij de baas kan spelen, excelleert hij, zoals bij het (succesvol) afsluiten van de nationale loonakkoorden met de sociale partners. Een prominent partijgenoot: “Dit is voor hem de regering te veel.” Een andere insider: “Kris wil de nummer één zijn. Niet de nummer twee, laat staan de nummer drie.”

Dat ligt moeilijk omdat vanaf 2014 ook binnen de partij de macht verschuift: weg van Peeters, naar Wouter Beke. “De verstandhouding tussen hen beiden is zakelijk, maar natuurlijk is er ook achterdocht. CD&V heeft de topposten niet meer voor het uitkiezen. Als er straks een CD&V’er weer premier wordt, zal het Wouter zijn, niet Kris.”

Dus maar de ambities verleggen naar Antwerpen? Vanzelfsprekend is de verhuizing niet, beseft de betrokkene zelf. “Familiaal niet, professioneel nog minder”, vertelt Peeters aan De Morgen. “Iedereen raadde me de overstap af, behalve de Antwerpse afdeling, die aan mijn mouw trok."

Al in 2006 vraagt Yves Leterme Kris Peeters een eerste keer naar Antwerpen te verkassen. Met reden: Peeters is de enige sterkhouder in de regio en CD&V ligt op apegapen in de grootste stad van het gewest. Na de fusie in 1976 behaalde CVP nog een kloeke 30,2 procent van de stemmen in de stad. In 2000 blijft daar nog 11 procent van over.

Peeters weigert, maar in 2016 komt de vraag opnieuw. Ditmaal mede vanuit de lokale afdeling zelf. Zegt een betrokkene: “Een jaar voor zijn officiële kandidatuur werd er al aan zijn mouw getrokken. Door onder meer afdelingsvoorzitter Ariane Van Dooren, schepen Marc Van Peel en enkele mensen van ACV-strekking.” De minister houdt de boot af, maar laat zijn kabinet een rapport maken van de kansen en risico’s.

Met stip genoteerd in dat rapport: het enorme risico dat Peeters persoonlijk neemt. De intimus: “Als Kris in Antwerpen op zijn gezicht gaat, is zijn carrière voorbij. Hij weet dat.”

Die ene ambitie: burgemeester worden

Waarom dan toch gaan? Kris Peeters: “Ik ben geen politicus die op zijn 70ste nog in het parlement wil zitten. Antwerpen is de voorloper van het politieke debat in Vlaanderen. Ik wil altijd in de spits spelen, ik ben geen verdediger. Overal waar ik kom beland ik op een of andere manier aan het stuur." 

Wat hem uiteindelijk overtuigt, is de kans die hijzelf ziet om die ene ambitie waar te maken: burgemeester worden. Niet door De Wever af te drogen in de pop-poll, wel door voldoende stemmen te halen om onmisbaar te zijn bij een coalitievorming. “Hij gelooft dat echt, hoor”, bezweert een kennis. “Zo zit hij nu eenmaal in elkaar. Hij schuwt geen enkel risico. Als iedereen hem zegt dat het geen goed idee is, sterkt hem dat net. Dan kan hij bewijzen dat het wél kan.”

Juist die ambitie krijgt deze week een lelijke knauw. De onhandige aanpak van de joodse kwestie zet Peeters te kijk als die ‘man van Puurs’, die niet weet hoe het toegaat in de grote stad. Een gevoelig punt onder sinjoren, dat N-VA genadeloos uitbuit.

Maar ook niet té genadeloos. Mogelijk heeft de partij van De Wever de zetels van intieme vijand Peeters nodig om de huidige coalitie op de been te houden. Doordat N-VA en de linkse partijen elkaar min of meer hebben uitgesloten voor een volgende coalitie, blijven er weinig opties over. In de meeste speelt CD&V een doorslaggevende rol, linksom of rechtsom. Als – áls – de partij standhoudt.

En zo wordt het toch nog een beetje spannend, daar aan de Schelde. Dat vindt vooralsnog ook nog altijd Kris Peeters zelf. “Als iedereen zegt dat ik de verkiezingen nu al verloren heb, kan ik alleen maar winnen.”

(Jonas Muylaert, Tine Peeters, Roel Wauters, Ann De Boeck en Ann Van den Broek werkten mee aan dit stuk. Voor dit profiel werden vijftien betrokkenen bevraagd. De meesten, behalve Kris Peeters zelf, verkozen anonimiteit.)