Antwerpen zakt elk jaar dieper weg: “De Meir was vroeger één groot moeras”

Code rood in Antwerpen. Of toch volgens de nieuwe Nederlandse bodemdalingskaart van de Technische Universiteit Delft. Die toont op basis van 31 miljoen meetpunten de staat van onze bodems. Vooral de pixels boven Linkeroever en het havengebied rond de gemeente Doel kleuren rood. En rood betekent: een jaarlijkse daling met 5 millimeter of meer, of een halve meter per eeuw.

Deurganckdok

Stijn Temmerman is professor aardwetenschappen aan de UAntwerpen. Hij was niet betrokken bij het onderzoek, maar heeft wel een vermoeden waarom de Antwerpse havengrond zo’n ‘stevige’ duik neemt. “Als je ziet dat het dieptepunt ter hoogte van het Deurganckdok ligt, dan denk ik dat het met infrastructuurwerken te maken heeft. De grond onder de haven is poldergrond en moerasgrond die vooral bestaat uit veen en klei. Dat is best gevoelig om zware constructies op te bouwen. Dus hebben we het hele zaakje opgespoten met stevigere grond. Maar ook die weegt natuurlijk op de poreuze ondergrond. Daardoor is verzakking mogelijk.”

Nog volgens Temmerman zou de lage grondwaterstand in de Antwerpse binnenstad een rol kunnen spelen. Dat peil wordt verlaagd om werken eenvoudig te kunnen uitvoeren. “Maar dat grondwater wordt niet altijd teruggebracht in de bodem. En zo’n lage waterstand heeft invloed op het volume van de grond.” Goed voorbeeld daarvan is het Antwerpse Stadspark. Het water van de vijver is al meer dan een jaar weg door de vele graaf- en wegenwerken in de buurt.

Kempen stabiel

Voor u zich met uw waterdichte zevenmijlslaarzen naar stabieler gelegen gebieden begeeft: er is geen reden tot paniek. Volgens het Havenbedrijf zal hoogstens het wegdek schade oplopen. En dan nog alleen met een scheurtje of barstje hier en daar. Uw woonst zal van zo’n trage verzakking niks voelen. “In het Nederlandse Groningen daalt de ondergrond even snel”, zegt Temmerman. “En daar hebben ze wel problemen met de woningen. Maar daar zakt de ondergrond door gaswinning. Daar zijn ze in Antwerpen helemaal niet mee bezig.”

In de Kempen is de ondergrond stabiel. In Limburg zitten ze zelfs met een grondverhoging. “Daar hebben ze vroeger het grondwater verlaagd om mijngangen te kunnen bouwen”, zegt Temmerman. “Anders zouden die gangen natuurlijk vollopen. Maar sinds de mijnbouw gestopt is, is het grondwater weer beginnen te stijgen. Daardoor kruipt ook de bodem langzaam weer naar boven. Maar dat blijft niet duren.”

Nat Eilandje

In de Antwerpse binnenstad schommelt de daling van de grond tussen 1 en 3 millimeter. En dat is nu ook weer niet zo’n verrassing. De ondergrond van onze stad is nooit de stevigste geweest. In de prehistorie al was de toen nog mini-metropool erg nat en moerasachtig. In de middeleeuwen was de huidige regio van het Eilandje zelfs één groot zompig moerasgebied met grachten en sloten.

“De stad is dan ook gebouwd op moerasgebied”, zegt stadsgids Tanguy Ottomer. “De Meir kennen we vandaag als een mooie en statische winkelstraat, maar een dikke zevenhonderd jaar geleden was dat één groot moerasgebied gelegen naast de stad, die toen tot aan de Meirbrug liep. De naam Meir betekent trouwens meer.”

Koeienhuiden

Ottomer verwijst ook naar de Antwerpse kathedraal. “Die had vroeger trappen aan de ingang, zodat er geen water kon binnensijpelen. Volgens de legende zouden de funderingen van de kathedraal, samen met die van de Boerentoren, verstevigd geweest zijn met koeienvellen omdat de vochtige ondergrond de muren begon aan te tasten. Dat zijn anekdotes die je kunt lezen in de Suske-en Wiskeverhalen en daarom niet noodzakelijk waar zijn. Maar het zegt wel iets over de vochtige ondergrond waarmee Antwerpen te maken heeft gehad.”

Antwerpen is een erg vlakke stad, maar heeft veel microreliëf. En die lager gelegen gebieden waren vroeger steevast heel zompig. “De wijk Dam bijvoorbeeld, in het noorden van de stad, verwijst naar de dam die de moerassige vallei van het Schijn tussen de hoger gelegen Stuivenberg en Merksem/Deurne doorkliefde”, zegt Tim Soens, hoogleraar geschiedenis aan de UAntwerpen. “De Sint-Pauluskerk is in de dertiende eeuw zelfs een paar tientallen meter verplaatst omdat ze voortdurend overstroomde in zo’n lager gelegen moerassig gebied.”

Antwerpen heeft ook vandaag nog een echt moerasgebied. In het noordelijke district Ekeren ligt De Bospolder annex het Ekers moeras, een 85 hectare groot gebied met veel bos, grasland en open water. U kunt er vrij wandelen. En vooral veel vogels spotten.