Het geduld van Iran is op: maar wie wint bij een confrontatie? 

Het onderscheppen van een Britse tanker, de Verenigde Staten die beweren een Iraanse drone (onbemand vliegtuig) te hebben neergeschoten en die tegelijk een duizendtal militairen naar Saudi-Arabië gaan sturen, bovenop het militair potentieel dat al rijkelijk voorhanden is in de Golfregio. 

Een escalatie van drie snel opeenvolgende incidenten op enkele dagen tijd is op zich al verontrustend genoeg, maar het past in een trend. Sinds mei zijn er tal van incidenten met Saudische en Noorse tankers in de Straat van Hormuz geweest, is een pijpleiding in Saudi-Arabië beschoten door een drone van de sjiitische Houthi's in Jemen en heeft een Brits marineschip Iraanse boten verjaagd uit de buurt van een Britse tanker.

Dat staat niet los van het nucleaire akkoord tussen Iran en de internationale gemeenschap dat met de dag verder uiteenrafelt. Iran heeft de voorbije weken doelbewust twee bepalingen van dat verdrag overtreden: het maakt meer verrijkt uranium aan dan toegelaten en verrijkt dat uranium meer dan was afgesproken. Het laat evenwel nog internationale controles van zijn kerninstallaties toe en Europa wil het nucleaire verdrag nog niet loslaten. 

Iran mag dat kernakkoord nog niet volledig opblazen, toch lijkt het erop dat het geduld met het Westen in Teheran op is. Sinds VS-president Donald Trump in mei vorig jaar zijn land terugtrok uit dat akkoord, zijn de Amerikaanse sancties tegen Iran opnieuw van kracht. Meer nog: die bedreigen ook derde landen of bedrijven die nog handel willen drijven met Iran. 

Iran pikt dat nu blijkbaar niet langer, want die sancties bijten wel degelijk in de economie en de hoop van veel gewone Iraniërs dat het kernakkoord hun levensstandaard zou verhogen, is de bodem ingeslagen.

De relatief gematigde regering van president Hassan Rouhani -medearchitect van het kernakkoord- verliest blijkbaar met de dag steeds meer krediet en invloed ten voordele van de "hardliners" in Teheran. De Britse tanker werd overigens onderschept door de Pasdaran of Revolutionaire Wachten en die rapporteren rechtstreeks aan de hoogste geestelijke leider ayatollah Ali Khamenei en niet aan de regering. Teheran kiest dus blijkbaar voor de vlucht vooruit, maar daar zijn zware risico's aan verbonden. In de VS lijken de "haviken" met onder meer nationaal veiligheidsadviseur John Bolton al eerder de touwtjes in handen te hebben genomen.

Dat laatste speelt overigens twee andere "hardliners" sterk in de kaart: de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en de radicale soennitische machthebbers in Saudi-Arabië: twee aartsvijanden van het sjiitische regime in Iran.

Voor hen is VS-president Trump de perfecte partner om Iran een lesje te leren. Mocht Trump over twee jaar de plaats ruimen, dan is die kans wellicht verkeken. Trump kan het best vinden met Netanyahu en de Saudi's (Khashoggi of niet), maar heeft gezegd dat hij geen oorlog wil met Iran en dat hij onlangs een vergeldingsaanval op het laatste ogenblik heeft afgeblazen. 

Er is een belangrijk argument waarom Trump een oorlog in de Golf wil vermijden: dat zou zware gevolgen hebben voor de energiebevoorrading niet zo zeer van het Westen, maar vooral van Japan, Zuid-Korea, China en opkomende landen in Zuidoost-Azië. Dat zou een schok betekenen voor de wereldeconomie en voor de aandelenbeurzen en dat laatste is nu net een erg gevoelig punt voor Trump. 

Er is nog een ander aspect: de Britse minister van Buitenlandse Zaken Jeremy Hunt staat met de tankercrisis plots in het centrum van de belangstelling. Tegelijk is hij de tegenkandidaat voor Boris Johnson om premier Theresa May op te volgen. Iran heeft er geen belang bij dat Johnson premier wordt omdat die onvoorspelbaar is en te dicht staat bij Trump. Hunt -die samen met Duitsland en Frankrijk het nucleaire akkoord met Iran wil redden- is voor de regering in Teheran veel interessanter, maar misschien niet voor de "haviken" in Iran. Voor sommige Britse Conservatieven zou de huidige tankercrisis een aanleiding kunnen zijn om de iets meer bedachtzame Hunt te verkiezen boven de onberekenbare Boris Johnson, maar veel stemmen zijn al uitgebracht.

De vlucht vooruit van Iran zal ook in eigen land met onrust bekeken worden. Veel Iraniërs hadden gehoopt dat het opheffen van sancties tot normale economische relaties zouden leiden, maar dat gebeurt dus niet.

Die teleurstelling kan de extreme elementen in het regime in de kaart spelen. Die voelen zich gesterkt omdat zij -anders dan in het verleden- in de regio beschikken over stevige bondgenoten: het leger van Bashar al-Assad in Syrië, de Hezbollah-militie in Libanon, sjiitische milities in Irak en de eveneens sjiitische Houthi's in Jemen. Die laatsten zitten overigens vlakbij de Bab al-Mandeb, de voor de zeevaart erg belangrijke doorgang van de Indische Oceaan naar de Rode Zee en via het Suezkanaal naar Europa. Recent zijn daar overigens al Saudische tankers beschoten.

Kortom: als het tot een militair treffen komt, gaat dat niet enkel in Iran en de Perzische Golf gevolgen hebben. Toch zijn veel gewone Iraniërs nog altijd getraumatiseerd door de ontzettende verliezen van de Eerste Golfoorlog tegen het Irak van Saddam Hoessein. Tussen 1980 en 1988 zijn toen bijna 800.000 Iraniërs gedood en was het land bankroet. Die oorlog eindigde overigens met de "Tankeroorlog" tussen Iran en de Verenigde Staten, toen ook olietankers in de Straat van Hormuz het doelwit werden. De VS schoten toen -naar eigen zeggen per ongeluk- een Iraans passagiersvliegtuig neer. Alle 290 inzittenden kwamen om. In Iran was de veer gebroken en kort daarop kwam een einde aan de oorlog. Ook dat zit in het collectieve geheugen van veel Iraniërs. 

• Geel: Iran en bondgenoten 
• Groen: VS-troepen in de regio
• Bordeaux: "bottlenecks" voor de zeevaart