In Mandela Baai willen ze dat president Zuma en zijn partij ANC zo snel mogelijk vertrekken
Het ANC kiest dit weekend een opvolger voor zijn leider Jacob Zuma. De Zuid-Afrikaanse president is zo omstreden dat traditionele ANC-stemmers hun heil zoeken bij de 'witte' Democratische Alliantie. Zoals in Nelson Mandela Bay.
Met een wegwerpbeker en een grote fles cola staat de zwarte, 21-jarige Luthule naast een blubberpoel in Walmer, een township uit de tijd van de apartheid. Haar burgemeester, de witte, 53-jarige Athol Trollip, loopt langs. Hij komt kijken hoe de bewoners van Walmer op het stroomnet worden aangesloten. Luthule jubelt. "Ik drink op Trollip. Vorig jaar stemde ik op zijn partij, nu zie ik dat hij goed werk verricht. Hij spreekt zelfs Xhosa. Nee, ik heb niet op het ANC gestemd, want het ANC is corrupt."
Wie Zuid-Afrika zegt, zegt ANC. Afrikaans Nationaal Congres. De 105-jarige, voormalige anti-apartheidsbeweging regeert op landelijk niveau met absolute meerderheid sinds de eerste vrije verkiezingen in 1994. De komende dagen kiest het ANC een opvolger van Jacob Zuma als partijleider. Zuma kan in principe aanblijven als president van Zuid-Afrika tot aan de verkiezingen in 2019, wanneer de nieuwe partijleider kans maakt op het presidentschap. Maar belichaamt het ANC nog wel de toekomst van Zuid-Afrika?
"Ik waardeer het ANC als onze bevrijders, maar de partij is niet geschikt voor de toekomst", zegt de jeugdige Luthule in Walmer. Zij behoort tot een generatie zwarte Zuid-Afrikanen die niet langer voetstoots ANC stemt. Ze is ziek van Zuma, van zijn schandalen en zijn diep verdeelde partij.
Luthule hielp vorig jaar bij lokale verkiezingen mee aan de opmars van de partij Democratische Alliantie (DA), die voortkomt uit witte anti-apartheidsgroepen. De Democratische Alliantie levert inmiddels de burgemeester in Kaapstad, Johannesburg, Pretoria en, hier aan de zuidkust, in een metropool van meer dan een miljoen mensen met als naam uitgerekend Nelson Mandela Bay.
"Er is politiek leven na het ANC", stelt burgemeester Athol Trollip. "We hebben een historische kans om te laten zien dat het bestuur in Zuid-Afrika kan veranderen. Heel het land kijkt naar wat er hier gebeurt. We willen ook op nationaal niveau het ANC verslaan."
'Ik waardeer het ANC als onze bevrijders, maar de partij is niet geschikt voor de toekomst'
De slag om Mandela Bay
De winst van de Democratische Alliantie in Nelson Mandela Bay valt deels te verklaren doordat teleurgestelde ANC-aanhangers helemaal niet meer stemmen. Maar dat is niet het enige: de Democratische Alliantie trekt ook gestaag zwarte en gekleurde kiezers. Zonder hen zou de partij niet winnen. Witten vormen zo'n 15 procent van Nelson Mandela Bay. 60 procent is zwart. Een kwart is gekleurd - nazaten vaak van stellen uit verschillende groepen: Europeanen, Bantoe-sprekers, Khoi, San, en slaven die vanuit Azië werden ingevoerd door de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC).
Om de hoek bij het stadhuis van burgemeester Trollip zit de krant The Herald, opgericht in 1845, vijfentwintig jaar na de aankomst van de eerste migranten uit Groot-Brittannië in de toenmalige Kaapkolonie. Zij stichtten Port Elizabeth, de havenstad die het hart vormt van de huidige metropool. Op de redactievloer legt een zwarte verslaggeefster uit dat ze zonder de afschaffing van de apartheid nooit hier had kunnen werken. Maar, vult ze aan: "Het ANC ging daarna denken dat het deze gemeente zou besturen tot aan Jezus' wederopstanding. Wel, Jezus ís weer opgestaan."
In de boekhandel van de Nelson Mandela Universiteit ligt het pas verschenen How to steal a city: The battle for Nelson Mandela Bay. ANC-medewerker Crispian Olver, een soort spijtoptant, beschrijft in dit boek de "grootschalige corruptie" die er in de metropool ontstond onder zijn eigen partij. Olver noemt het wanbeheer door het lokale ANC een "schoolvoorbeeld van dezelfde ziekte" op landelijk niveau.
Op straat in Nelson Mandela Bay hekelen graffiti's president Jacob Zuma. 'Jail Zuma', staat er op muren en viaducten - 'Sluit Zuma op'. Burgemeester Trollip heeft aan de muur in zijn kantoor het verplichte staatsieportret van Zuma. "Ik hoop", zegt hij, "dat die foto zo snel mogelijk verdwijnt."
Trollip wil Nelson Mandela Bay opruimen, of het nu gaat om corruptie, afval of misdaad. De verwachtingen van kiezers zijn hooggespannen: de DA moet bewijzen dat ze meer kan dan oppositie voeren - dat ze een echt alternatief biedt voor het ANC.
Tekst gaat verder onder foto.
De nieuwe politie
Yolande Faro is baas van de in maart gelanceerde Metropolitan Police, die een hoofdrol speelt in de pogingen van de Democratische Alliantie om gezag op straat terug te brengen. Faro patrouilleert met zeven gewapende medewerkers op de gewelddadigste plek van Nelson Mandela Bay. Katanga ligt in de Northern Areas, gebieden met kleurlingen, op winderige graslanden ver van het witte stadscentrum met haar laat-Victoriaanse huizen en particuliere bewakers. Katanga is bendegebied. Verderop lag pas nog het lichaam van een man met wie net was afgerekend. Bloed vloeide uit zijn hoofd, het asfalt op.
"Op deze vierkante kilometer is in 47 dagen 823 keer geschoten", zegt Faro in een straat met gehavende, drugsverslaafde jongens, zwangere meisjes en kleuters met vliegers gemaakt van vuilniszakken. Faro kent de cijfers door een nieuw digitaal sensorsysteem dat schietgeluiden registreert. Ze laat ook bewakingscamera's installeren. "Maar behalve politie zijn we ook een soort sociaal werkers", zegt ze. "Vroeger kon de politie hier niet komen, agenten werden beschoten of bekogeld met stenen."
'Op deze vierkante kilometer is in 47 dagen 823 keer geschoten'
De 22-jarige Abralee is tevreden met de politieaanwezigheid, verklaart ze naast haar huisje, dat in roze en groen is geverfd. Ze wijst naar haar zoontje van 4 en haar dochtertje van 2 met rode speen. 'Ik ben vooral blij voor hen.' Maar de Metropolitan Police moet het voorlopig doen met maar 109 mensen en vier wagens in een metropool die anderhalf keer zo groot is als de provincie Utrecht.
In de buurt Booysen Park wordt de politie vandaag gemist. Daar staat Dominic Visagie te trillen op zijn benen. Gewapende mannen hebben de opziener van de gemeentelijke milieudienst net duidelijk gemaakt dat hij in hun straten geen afval moet komen opruimen. Visagie is een kleurling. Aan het eind van de weg begint een gebied met zwarte bewoners. 'Zij eisen dat ik in mijn schoonmaakploeg meer mensen uit hun buurt opneem', zegt Visagie. 'Maar al neem ik er niet twee maar tien van hen, dan nog zal hun buurt ontevreden zijn. Er zijn daar te veel werklozen.'
Naast Visagie staat een half tandeloze town ranger met een reflecterend geeloranje hesje met de woorden law enforcement. Naar hem luistert niemand hier. Visagie: 'Ik heb politiebegeleiding nodig.' Maar, zegt de ranger, 'de Metropolitan Police doet er drie, vier uur over als je ze belt'. Het afval zwerft intussen verder, tot het onderdak vindt in de struiken.
Tekst gaat verder onder foto.
'De ANC-verrader'
Luzuko April (30) woont in de township New Brighton met zijn moeder, oom en twee broers. In hun huisje aan de Kruisman Street staat een tv van het merk Nu Tec, type ouderwets bakbeest. 'Een moderne plasma-tv wordt gestolen', zegt April. Hij stemt als enige in huis Democratische Alliantie (DA) in plaats van ANC. Zijn oom, Scello (63), zit met zijn gele ANC-shirt op de bank, rookt sigaretten van het clandestiene merk Bastille en roept uit: 'ANC tot aan mijn dood.'
April kijkt naar zijn oom met een blik van vertedering én moedeloosheid. 'Het is zinloos om te proberen hem van gedachten te veranderen. Voor mensen van zijn leeftijd is het ANC een cultuurding. Ikzelf wil af van de corruptie, ik wil politici die de dienstverlening verbeteren en banen scheppen, zodat ik geld verdien en mezelf kinderen kan veroorloven. Mensen in de straat noemen me als 'DA'-stemmer een sell-out richting witten, maar ik kan je toch niet haten omdat je wit bent? Wit privilege zal altijd bestaan in Zuid-Afrika, maar we kunnen samenwerken.'
Burgemeester Trollip wil een eind maken aan geldverkwisting. Hij wil af van extra betalingen voor gemeentelijk werk in het weekeinde. 'Overwerk' is in de ANC-tijd een manier geworden voor patronage van vakbondsleiders en ANC-gelieerde ambtenaren. Trollip wil het uitgespaarde geld gebruiken voor voorzieningen zoals water en stroom.
Voor mensen van zijn leeftijd is het ANC een cultuurding. Ikzelf wil af van de corruptie, ik wil politici die de dienstverlening verbeteren en banen scheppen
Maar er komt weerstand van schimmige syndicaten met financieel belang bij het voortbestaan van de oude situatie. Luzuko April laat in zijn buurt een kapotte riolering zien. De bagger stroomt over een zandpad. Voor de reparatie is het stadsbestuur afhankelijk van gemeentewerkers. Een man in een blauwe overall komt uit zijn huisje van golfplaat om een kijkje te nemen. 'De rioolbuis is al een paar maanden stuk', zegt hij. 'Vrienden van mij bij de gemeente weigeren hem te repareren uit protest tegen het plan van de Democratische Alliantie geen overwerk meer te betalen. Ze saboteren ook waterleidingen. Mijn steun hebben ze. Ze moeten toch hun kerstbonus verdienen, daar is het systeem van overwerk voor.'
Burgemeester Trollip zegt dat hij niet inbindt. In zijn no-nonsense-aanpak, streven naar kostenbesparing en een nieuw ethos laat hij zijn ambtenaren zelfs de stroom afsluiten bij mensen die hun waterrekening niet betalen. Het komt hem op kritiek te staan. "Trollips principe is goed, het ANC deed altijd alsof water en stroom door God waren gegeven", zegt April. "Maar Trollip is te rigoureus. Hij moet mensen beter uitleggen wat hij doet." Hierbij wreekt zich volgens April dat de Democratische Alliantie van origine niet zo in zwarte en gekleurde gemeenschappen is geworteld als het ANC.
Allan Coltman (45) heeft nog wel hoop. De kleurling - zijn Ierse overgrootvader trouwde met een vrouw van gemengde komaf - stemde vorig jaar voor het eerst Democratische Alliantie, vooral uit protest tegen het landelijk ANC-beleid. Zoals meer kleurlingen voelt Coltman zich gediscrimineerd door de zogeheten Black Economic Empowerment. Dit voorkeursbeleid voor zwarten op de arbeidsmarkt geldt tegenwoordig ook voor kleurlingen, maar volgens Coltman komt van dit laatste weinig terecht.
'Wit privilege zal altijd bestaan in Zuid-Afrika, maar we kunnen samenwerken'
Omgekeerd racisme
"In Zuid-Afrika is er nu omgekeerd racisme", zegt hij tijdens een bezoek aan zijn moeder Sally (79) in de Northern Areas. Kleurlingen stonden tijdens de apartheid wel een trede boven zwarten maar werden achtergesteld bij witten. Nu, zeggen veel kleurlingen, worden ze achtergesteld bij zwarten. Coltman vertrok in 2010 bij de lokale fabriek van General Motors. Nelson Mandela Bay is in Zuid-Afrika de plek voor invoer, assemblage en fabricage van auto's. "Na dertien jaar realiseerde ik me dat ik nooit promotie zou maken als kwaliteitscontroleur. Zwarten die er werkten, werden al na twee jaar teamleider." Coltman solliciteerde later bij Ford en Volkswagen, maar hij zegt dat hij geen reacties kreeg op zijn cv met daarop de vermelding van zijn 'ras'. Hij werkt nu als taxichauffeur, zonder vaste verdiensten.
Na een rit naar de Volkswagen-fabriek in het stadje Uitenhage, ook onderdeel van de metropool Nelson Mandela Bay, kijkt Coltman uit over een parkeerterrein met honderden nieuwe auto's. Hij slaat een arm om zijn dochter Allyssa (10). "Dat daar is waar ik thuishoor", verzucht hij, "ik hoop dat de Democratische Alliantie wel kan zorgen voor banen."