Direct naar artikelinhoud
Tate

'Is dit een visser of een performance?'

Een blik op het verbouwde en uitgebreide Tate-museum aan de kust van het pittoreske vissersdorpje St Ives.Beeld rv dennis gilbert

Het lieflijke St Ives, in de uithoek van Groot-Brittannië, is het verbouwde Tate-museum weer open. Hier vind je een Rothko, Mondriaan en de imposante Hepworth. Of hoe een afgelegen vissersstadje een kunstenaarskolonie werd én een wereldberoemd museum aantrok.

In het meest zuidwestelijke hoekje van Groot-Brittannië ligt St Ives, een pittoresk en ogenschijnlijk slaperig kuststadje. Zes lange treinuren verwijderd van Londen en met vergezichten die uitermate geschikt zijn voor postkaarten. Maar ook met, verzonken in de kliffen en met zicht op zee, een museum van Tate Gallery dat jaarlijks vlot een kwart miljoen bezoekers trekt.

Wat gek, vindt u misschien, voor een vissersstadje in het verarmde Cornwall. Maar hier bracht Virginia Woolf als kind haar zomers door, hier woonde en stierf de bekende beeldhouwer Barbara Hepworth, wier bronzen sculptuur voor het VN-gebouw in New York staat. 

Hier nestelde zich in de negentiende eeuw een kunstenaarskolonie en later de abstracte avant-gardescene, en hier kwamen grootheden als Mark Rothko en Piet Mondriaan al eens bij hen op visite. En hier, tot slot, verklaarde vorige week Mark Osterfield, de van trots blinkende museumdirecteur, Tate St Ives na forse uitbreidingswerken opnieuw voor geopend. 

"Het was de bekende, romantische schilder J.M.W. Turner die hier in 1811 als eerste kwam aanwaaien, nadat hij gevraagd was om St Ives te schilderen voor een soort toeristische reclamecampagne", vertelt stadsgids Andrew Jackson. Het was toen nog een vuil en onwelriekend vissers- en mijnwerkersstadje, maar zijn tekeningen zette wel andere schilders aan hierheen te komen. 

Intense gloed

Er bestaat zoiets als de brekingsindex van licht en in St Ives blijkt die optimaal voor schilders: het noordelijke punt van het stadje is langs drie kanten omgeven door appelblauwzeegroen water van de Keltische zee en dat zorgt voor een unieke weerkaatsing van het licht. 

Verhalen over die intense gloed verleidden steeds meer schilders om de lange tocht naar St Ives aan te vatten. In 1887 ging de eerste galerie open, vijf jaar later werd de eerste Arts Club opgericht: in de zolderkamer waar de kunstzinnige leden dronken, rookten en luidruchtig de wereld verbeterden, wordt nog elke week wel iets georganiseerd door een of andere culturele vereniging.

Om rond te komen gaven de schilders les in allerlei tekenaars- en schildersopleidingen die hier werden ingericht en eind negentiende eeuw stond St Ives zelfs internationaal bekend voor zijn bloeiende scene van zee- en landschapschilders.

'Wat kunstenaars Gabo en Nicholson in de jaren 30 deden in St Ives was radicaal. Die relevantie willen we ook vandaag uitstralen'
Anne Barlow, artistiek directeur

De avant-garde streek hier neer na 1930. Barbara Hepsworth en haar man Ben Nicholson, de Russische constructivist Naum Gabo, de abstracte en figuratieve artiest Patrick Heron: op zoek naar het licht, de open ruimte of op de vlucht voor de Tweede Wereldoorlog in Londen, spoelden mondjesmaat ook kunstenaars aan die eerder het abstracte modernisme aanhingen. “Een kleine, maar kosmopolitische scene”, wijst Osterfield aan.

Kunstenaarsstudio's

“Is dit een echte visser of een performance?” Een Italiaanse journalist weet het even niet goed. Want overal in St Ives zijn sporen te vinden van zijn bijzondere artistieke verleden. De stad is bezaaid met met galerieën, op een krijtbord staan de lesuren gekribbeld voor yoga en tekenen naar een levend model. Falmouth, de universiteitsstad van Cornwall, heeft een gerenommeerde kunstopleiding.

Maar het meest bijzonder zijn de Porthmeor Studio’s, de oudste kunstenaarsstudio’s van het land die de projectontwikkelaars aan de kustlijn overleefd hebben. Vroeger gebruikten sardinevissers deze ruimte om hun vangst te verwerken, later verhuurden ze de bovenste kamers aan schilders op zoek naar atelierruimte.

Het complex is een paar jaar geleden gerenoveerd, maar het uitzicht is onveranderd. Nog steeds werken hier een twintigtal kunstenaars, met zicht op zee en in een zacht licht dat weldadig binnenvalt door de grote ruiten, terwijl in de verdieping onder hen vissers hun kleurrijke boeien en dikke touwen verzamelen of gescheurde netten repareren. En dat leidt al eens tot verwarring.

Tate belandde hier via Hepworth, die 25 jaar in St Ives leefde en werkte, en hier ook stierf door een brand in haar atelier. Haar nalatenschap, het pand waar ze woonde en werkte, schonk ze aan Tate, dat er een bezoekerscentrum van maakte. "En toen we in de jaren 80 een expo maakten over de abstracte kunstenaars van St Ives, kwam daar enorm veel reactie op", herinnert Osterfield. "Op dat moment is Cornwall aan een campagne begonnen voor een eigen museum." 

In 1993 was het zover. "We mikten op 70.000 bezoekers per jaar, maar het werden er veel meer." Vandaar de verbouwingen én uitbreiding, waardoor er nu ook ruimte is voor hedendaags werk of de occasionele performance.

'Het zijn stijfkoppen, de mensen van St Ives, maar bij Tate beseffen ze wel dat ze daar rekening mee moeten houden'
Toni Carver, journalist van 'St Ives Times & Echo'

"Wat Gabo en Nicholson in de jaren 30 deden in St Ives was radicaal. Die relevantie willen we ook vandaag uitstralen", zegt de gloednieuwe artistiek directeur, Anne Barlow, die voor deze job zowaar uit New York kwam. 

En wat vinden ze daarvan in St Ives, dat in de zomer al hordes toeristen moet slikken en in het najaar content is dat de stad weer even van de inwoners is? Er was, toen de verbouwingsplannen bekend raakten, ook wel wat heibel over een parkeerterrein dat zou verdwijnen. "Het zijn stijfkoppen, de mensen van St Ives, maar bij Tate beseffen ze wel dat ze daar rekening mee moeten houden", weet journalist Toni Carver van St Ives Times & Echo

Het helpt natuurlijk ook wel dat het museum jaarlijks goed is voor 12,4 miljoen euro aan inkomsten voor lokale economie, en dat het allerlei inspanningen doet om de bewoners van de stad het gevoel te geven dat Tate St Ives ook aan hen toebehoort. "Wij kunnen nu voor 5,6 euro een heel jaar naar het museum", stelt een taxichaffeur. "Daar kun je niet voor sukkelen." 

Tate St Ives is nu open. tate.org.uk