‘Een mens is een mens. Of hij moslim is of niet’

Echt verrast zullen de broers Dardenne niet geweest zijn, toen Cannes-opperhoofd Thierry Frémaux hen vorige maand het goede nieuws bracht dat hun nieuwste film Le jeune Ahmed in de competitie zou zitten. Cannes is intussen een twee- à driejaarlijkse traditie geworden voor Luc en Jean-Pierre, die in 1996 voor het eerst op de Croisette verschenen met La promesse. Toen nog in de parallelle selectie Quinzaine des Réalisateurs, maar daarna acht keer na elkaar in de Officiële Competitie, de Champion’s League van de auteursfilm. Weinigen doen het hen na. Bovendien wonnen ze bijna iedere keer een prijs, en met twee Gouden Palmen – voor Rosetta (1999) en L’enfant (2005) – staan ze zelfs op dezelfde recordhoogte als onder meer Francis Ford Coppola en Michael Haneke.

Maar met Le jeune Ahmed, over een 13-jarige geradicaliseerde moslimjongen die zijn lerares wil vermoorden, hebben de frères toch iets goed te maken. Hun vorige film La fille inconnue zorgde namelijk voor een kleine kater. De kritieken in Cannes waren – voor het eerst in hun lange carrière – bijzonder lauw, de jury had zelfs geen troostprijs veil voor de film, en later in de bioscoop stelden ook de bezoekerscijfers teleur: La fille inconnue trok nauwelijks 29.000 mensen naar de bioscoop – minder dan de helft van voorganger Deux jours, une nuit, en een fractie van het zeer succesvolle Le gamin au vélo.

Lees ook de recensie van Le jeune Ahmed, of hoe een miniterrorist u toch zal weten te ontroeren ★★★★☆

“Dat was een klap”, geeft Luc Dardenne ruiterlijk toe. En ja, ze hebben zichzelf wel even in vraag gesteld. Na Cannes begonnen ze zelfs opnieuw aan de montage te sleutelen, acht minuten vlogen eruit. Ze hadden hun buikgevoel moeten volgen, beseffen de broers nu. Want diep van binnen wisten ze zelf ook wel dat La fille inconnue niet hun sterkste film was, bekent Luc: “Ik denk dat we niet kritisch genoeg waren voor onszelf. Het scenario stond eigenlijk nog niet helemaal op punt, maar we dachten dat we de gebreken tijdens het draaien en in de montage wel zouden wegwerken. Dat is ons niet gelukt.” Maar na regen komt zonneschijn. Jean-Pierre: “De slechte ervaring met La fille inconnue heeft me nieuwe kracht gegeven. Het heeft ons geholpen om weer tot onze essentie te komen, en weer een film te maken die dichterbij ons staat.”

Nochtans lijkt moslimextremisme me niet meteen iets dat dicht bij jullie staat?

Luc: “We waren inderdaad niet zo vertrouwd met de islam. Er waren rituelen, verzen en manieren van spreken, waarin we ons moesten verdiepen. Ik heb een groot stuk van de Koran gelezen, en met veel experten gesproken. Maar uiteindelijk is een mens een mens. Of hij nu moslim is of niet. En ook: zoals je in Le gamin au vélo die jongen en zijn fiets had, zo heb je hier Ahmed en zijn religie. Zijn geloof bepaalt wat hij wel of niet doet, en wat hij wel of niet aanraakt. Dat was een duidelijk, tastbaar fundament waarop we konden bouwen.”

Waarom wilden jullie een film over radicalisering maken?

Jean-Pierre: “We hebben het personage Ahmed ongeveer 2,5 jaar geleden bedacht. In de nasleep van de vreselijke aanslagen in Parijs en Brussel, dus. Daarvoor waren er al bloedbaden geweest in Madrid, Londen, enz., maar op dat moment kregen we toch het gevoel dat het erg dichtbij kwam. We vroegen ons af: ‘Wat kunnen wij hier als filmmakers mee doen?’ Dat was de impuls om aan deze film te beginnen.”

Waarom kozen jullie voor een 13-jarig hoofdpersonage?

Jean-Pierre: “Aanvankelijk hadden we een personage van een jaar of 20 in gedachten, maar dat voelde heel beperkend: alsof we dan alleen maar de realiteit konden kopiëren. Is dat wel een film waard? Toen is het idee ontstaan om een jonger personage te creëren: een jongen die nog maar net uit zijn kindertijd aan het groeien is, en die bezeten raakt door het idee van puurheid. Hoe zou hij daar uit kunnen geraken?”

Door zijn extremistische interpretatie van het geloof keert Ahmed eigenlijk het leven de rug toe. Zijn grote voorbeeld is zijn neef, een overleden Syrië-strijder.

Luc: “Wanneer religie radicaliseert, verandert ze inderdaad in een cultus van de dood. Die wordt belangrijker dan het leven. Dat is vreselijk, want zoals Ahmeds moeder zegt: hij draagt altijd lange mouwen, heeft alle posters in zijn kamer weggehaald, hij speelt niet meer met zijn vrienden... Maar omdat Ahmed nog een kind is, zit er gelukkig toch nog een levensdrang in hem. Het is nog niet te laat, hij heeft nog niet alles opgeofferd aan de dood. En wanneer hij dan een meisje ontmoet, begint er plots iets te bewegen. Er is iets dat hem terugroept naar het leven.”

Hoe vaak komt het voor dat 13-jarigen radicaliseren?

Jean-Pierre: “Niet zo vaak, maar het gebeurt wel. We hebben daar een Frans onderwijsrapport over gelezen. In bepaalde scholen waren er jonge jongens die dezelfde tekenen vertoonden als Ahmed. We hebben dit fenomeen dus niet zelf verzonnen. Het is een kleine minderheid, die in tegenstelling tot Ahmed niet noodzakelijk tot daden overgaat, maar ze bestaat wel. Dat was tien jaar geleden nog niet zo.”

Dit thema ligt bijzonder gevoelig, en het is ook de eerste keer dat jullie zo’n politiek geladen onderwerp gekozen hebben. Maakte dat jullie extra voorzichtig?

Jean-Pierre: “Nee. Als je een film maakt, moet je je vrij voelen. Je mag niet voortdurend zitten denken aan wie je eventueel voor het hoofd gaat stoten, of omgekeerd, wie de film eventueel zal misbruiken om er voordeel uit te halen. Als je zo begint, dan kun je beter thuisblijven en een partijtje biljart spelen. (lacht) We wilden het extremisme van Ahmed serieus nemen.”

Als u zegt dat er mensen de film zouden kunnen misbruiken, doelt u dan op politieke recuperatie door rechtse partijen?

Luc: “Dat kan natuurlijk gebeuren. Er zullen altijd klootzakken zijn die boodschappen uit onze films halen die er niet in zitten. Kijk naar La promesse: Jean-Marie Le Pen (toenmalig voorzitter van de extreemrechtse Franse partij Front National, LT) wilde die indertijd gebruiken om migranten te ontmoedigen om naar Europa te komen! ‘Als ze die film zien, gaan ze beseffen dat ze hier in de hel terechtkomen’, zei hij. ‘Dan zullen ze wel thuisblijven.’ (lacht) Dus je kunt zelfs La promesse misbruiken! Nu, wat Le jeune Ahmed betreft: aanhangers van de identitaire beweging geloven dat moslims fundamenteel anders zijn, en dat ze dus niet in staat zijn om de dingen op dezelfde manier te beleven als zij. Als zij deze film zien, zullen ze niet kunnen beweren dat hij hun ideologie bevestigt. Het is zelfs omgekeerd: Ahmed kan wel veranderen. Terwijl die mensen zelf opgesloten zitten in hun witte, christelijke identiteit.”

De film toont hoe moeilijk het is om radicalisering te bestrijden. Alle hulp die Ahmed krijgt lijkt van hem af te glijden. Hoe kan het beter?

Luc: “Ha! Dat is de hamvraag natuurlijk. Wij wilden in de film ook geen simplistische oplossingen voorstellen, dan zou het te lieflijk worden. We hebben bijvoorbeeld heel snel beslist dat liefde Ahmed niet zou redden. Er was een radicalere confrontatie nodig.”

Maar hoe moeten we als maatschappij dan omgaan met radicalisering, volgens jullie?

Luc: “Onderwijs en preventie. Ik hoop dat scholen nog een plek kunnen zijn waar jongeren aangeleerd krijgen dat een mens een mens is, wat ook de onderlinge verschillen zijn.”

Jean-Pierre: “Ik denk dat we wel moeten accepteren dat er voor een heel kleine groep geen oplossing meer mogelijk is. Die mensen kan je alleen maar opsluiten om de maatschappij tegen hen beschermen. Dat is triest, maar dat zijn nu eenmaal onze beperkingen. Anderzijds moeten we ook niet pessimistisch zijn. Er beweegt van alles, en er zijn steeds meer moslims mensen die zelf zeggen: ‘dit moet stoppen’. In Frankrijk hebben net dertig imams een manifest tegen antisemitisme en islamterreur getekend. Dat soort initiatieven moedigt ook niet-moslims aan om het debat aan te gaan, zonder dat ze daarom moeten vrezen om voor islamofoob uitgemaakt te worden.”

‘Le jeune Ahmed’ speelt vanaf 22/5 in de bioscoop.