De man die ons olympische historie schonk
Nederland is een van de zeer weinige landen die al hun olympische sporters sinds 1900 kennen. Dat is te danken aan Ton Bijkerk.
In 2016 was Olympisch historicus Ton Bijkerk voor de Spelen in Rio de Janeiro. Hij wilde zijn overzicht van alle Nederlanders die ooit hebben deelgenomen aan de Olympische Spelen, aanvullen. Maar voordat de eerste Nederlander in actie kwam, bleek hij 's morgens na het wakker worden blind te zijn geworden.
Het was de nu in ongenade gevallen Camiel Eurlings die als IOC-bestuurder ervoor zorgde dat hij naar een oogkliniek werd gebracht. Maar een ontsteking van de bloedtoevoer naar zijn ogen had zijn gezichtsvermogen weggenomen. Ton Bijkerk kon het laatste hoofdstuk niet meer schrijven. Hij overleed 7 december.
Dankzij Ton Bijkerk is Nederland met Noorwegen het enige land dat een overzicht heeft van alle sporters die vanaf de eerste editie in Athene ooit hebben genomen aan de Olympische Spelen. Bijkerk was in 1991 mede-oprichter van de International Society of Olympic Historians op, waarvan hij tot 2016 secretaris-generaal was. Zijn zoon Mark Bijkerk zegt dat hij een echte gentleman was. 'Een olympische heer van stand, zo stond een keer in de Leeuwarder Courant. Dat vond ik een mooie typering.'
Bijkerk werd geboren in Bandoeng in het toenmalige Nederlands-Indië. Na de Japanse inval werd het hele gezin (vader, moeder, vier kinderen) overgebracht naar een Jappenkamp, waar ze drieënhalf jaar zouden doorbrengen. In 1946 besloten ze met de Boissevain, een schip dat normaliter bedevaartgangers naar Mekka bracht, naar Nederland te gaan. Ze kwamen bij een tante in Haarlem terecht.
Ton werd lid van de padvinderij en van de zwemvereniging HVGB, wat Heerlijk Verkwikkend Gezond Baden betekende maar beter bekend was als Het Vijgeblad. In 1949 en 1950 werd hij tweede van Nederland op de 100 meter rugslag en werd hij opgenomen in de nationale zwemselectie Maar hij koos voor de Koninklijke Marine. Als luitenant ter zee diende hij in Nederlands-Nieuw-Guinea.
Een olympische heer van stand, zo stond een keer in de Leeuwarder Courant. Dat vond ik een mooie typering
Gemeente Leeuwarden
Van 1966 tot aan zijn pensionering was hij directeur van de dienst sport en recreatie in de gemeente Leeuwarden. In 1960 tikte hij het Duitse boek 60 Jahre Olympische Spiele op de kop, waarin hij las dat al in 1900 Nederlanders hadden meegedaan in Parijs en medailles hadden gewonnen. Bij het Nederlands Olympisch Comité wist niemand daar iets van.
Het was het begin van een lange zoektocht naar de achtergronden van 2.700 Nederlanders die ooit hadden meegedaan aan de Spelen. Hij achterhaalde de ware identiteit van de sportschutter die in 1900 met het Nederlands team een bronzen medaille won op het onderdeel militair pistool: Dirk Boest Gips. Uit zijn bevindingen ontstond het standaardwerk Olympisch Oranje. In 2005 meldde de Volkskrant dat Bijkerk nog met één onbekende naam in zijn maag zat: een zekere Smit uit Rotterdam, die had meegedaan aan de Spelen van 1924. Drie jaar later bleek het om de Schiedamse bokser Arij Smit te gaan.
Het was het begin van een lange zoektocht naar de achtergronden van 2.700 Nederlanders die ooit hadden meegedaan aan de Spelen
Behalve historicus was Ton Bijkerk verzamelaar van olympische memorabilia, waaronder twintig olympische fakkels. Toen zijn kinderen daarvoor drie jaar geleden geen belangstelling bleken te hebben, verkocht hij die aan een museum in Qatar. Zo'n 3.500 boeken schonk hij aan de Hogeschool van Amsterdam, die een olympisch studiecentrum wil creëren. Als blijk van verdienste kreeg Bijkerk in 2001 de Olympic Order in zilver, de hoogste onderscheiding van het IOC, en in 2011 de erepenning van de NOCNSF.
Bijkerk woonde in het Friese Fochteloo. Zijn vrouw met wie hij twee dochters en een zoon had, overleed al in 2004.