Poolse regisseur Agnieszka Holland en Palestijns-Israëlische +972 Magazine winnen persvrijheidprijs van VUB

"Vrije meningsuiting en persvrijheid staan hoog in het vaandel aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Daarom organiseren we elk jaar op de internationale Dag van de Persvrijheid ook Difference Day." Dat stelt de VUB in een persbericht over het evenement, dat in samenwerking met de Université Libre de Bruxelles (ULB), de Erasmushogeschool Brussel en Bozar wordt georganiseerd.

Aan de vooravond van Difference Day reikt de universiteit steevast prijzen uit aan personen of instanties die zich hebben ingezet voor de persvrijheid. Dit jaar gingen die prijzen naar de Poolse regisseur Agnieszka Holland en het onafhankelijke medium +972 Magazine.

Agnieszka Holland is een Poolse regisseur en een grote naam in de Oost-Europese filmwereld. Begin dit jaar was zij ook in ons land - op het filmfestival van Oostende - om haar nieuwe film voor te stellen: 'Green Border'. 

"In 'Green border' zien we Syrische vluchtelingen terechtkomen in de bossen tussen Polen en Wit-Rusland", schreef filmkenner Lieven Van Gils. "Daar zijn ze een speelbal in de handen van de genadeloze grenspatrouilles. Als ze Polen binnendringen, worden ze manu militari teruggejaagd. 'Vluchtelingen zijn geen mensen', krijgen de grenswachters te horen van hun bazen. 'Het zijn de kogels van Poetin en diens vazal Loekasjenko (de president van Wit-Rusland, nvdr.)'."

Volgens de universiteit "portretteerde Holland de schrijnende situatie en onmenselijke behandeling van vluchtelingen". "Ze oogstte internationale lof, maar was ook het slachtoffer van een haatcampagne."

De reacties op haar film waren inderdaad niet mals. Op sociale media kreeg Holland een vlaag van haat over zich heen. Ook de hoogste lagen van de Poolse politiek gaven kritiek. "Nazipropaganda", noemde de Poolse minister van Justitie de film. De minister van Binnenlandse Zaken gaf cinema's zelfs het bevel om eerst een eigen video af te spelen ter veroordeling van Holland, voor 'Green Border' mocht worden getoond.

+972 Magazine beschrijft zichzelf als een "onafhankelijk, online, non-profit tijdschrift dat wordt geschreven door een groep Palestijnse en Israëlische journalisten". +972 verwijst naar de telefooncode die in zowel Israël als de Palestijnse gebieden wordt gebruikt. De VUB-ULB heeft het over een medium "dat in een uiterst gepolariseerde, gewelddadige en gespannen context op zoek blijft gaan naar feiten".

+972 Magazine focust zich momenteel vooral op de oorlog tussen Israël en Hamas. Daarbij is het medium ook kritisch voor de Israëlische militaire acties in de Gazastrook. De Israëlische journaliste Anat Saragusti is ook scherp voor andere Israëlische media, die volgens haar aan zelfcensuur doen. "De grenzeloze zelfcensuur van de media bij de verslaggeving over Gaza heeft ervoor gezorgd dat Israëli's buitenlandse kritiek alleen nog als antisemitisme kunnen zien", schrijft Saragusti, verwijzend naar de studentenprotesten in de Verenigde Staten.

+972 Magazine lag - samen met het Hebreeuwse Local Call -  ook aan de basis van een artikel over het gebruik van AI-technologie door het Israëlische leger in de oorlog tegen Hamas. Met die systemen kon het leger - vooral in de begindagen van de oorlog - mogelijke Hamasstrijders identificeren en doelwitten met luchtaanvallen uitschakelen.

Een van de belangrijkste AI-programma's kreeg de naam 'Lavendel'. Het systeem identificeerde minstens 37.000 mensen die mogelijk tot de terreurgroepen Hamas of het kleinere Islamitische Jihad behoorden. Volgens 6 anonieme bronnen binnen het Israëlische leger speelde dat systeem een essentiële rol om te bepalen wie tijdens de eerste weken van de oorlog met luchtaanvallen geviseerd werd. Daarbij zou amper nog menselijke interventie nodig zijn. 

Uit het onderzoek blijkt ook dat het IDF systematisch de huizen van doelwitten bombardeerde, ook als de familieleden van de militanten thuis waren. Dat gebeurde onder meer met het geautomatiseerde systeem 'Where's Daddy?', waarmee het leger de verdachte volgde en uiteindelijk bombardeerde wanneer die zijn huis binnenging.

Het is ondertussen al de tiende keer dat de VUB-ULB Difference Day organiseert. Ook de voorbije jaren kregen verschillende mensen en instanties een persvrijheidprijs, onder wie de Amerikaans-Mexicaanse schrijfster Jennifer Clement, die zich inzet in de strijd voor meer emancipatie en vrouwenrechten.

Ook de Indiase journalist Ravish Kumar won de prijs al. Kumar zet zich in voor de persvrijheid in India, dat onder het beleid van premier Narendra Modi een meer autoritaire zwaai heeft gemaakt.