De beste baas is de dienende baas
Eén op de drie Belgen schat volgens hr-dienstenverlener Securex zijn chef negatief in. Die laatste vindt van zichzelf dat hij het best goed doet. Maar wat is precies een ‘goede’ baas? “Iemand die vastberaden en zelfverzekerd, maar ook empatisch is. Geen vanzelfsprekende combinatie.”
Je baas heeft een directe impact op je gezondheid, illustreert de studie van Securex: een incompetente leidinggevende veroorzaakt twee keer meer absenteïsme en verdubbelt het risico op burn-outs.
De hr-specialist spreekt van ‘verontrustende’ cijfers: één op de drie Belgen signaleert immers die incompetentie bij de chef(s). Maar dat zien de leidinggevenden zelf niet: ze schatten zichzelf veel positiever in dan hun medewerkers dat doen. Zo achten ze zichzelf veel meer inspirerend, empathisch en motiverend dan hun werknemers.
Nochtans, stelt onderzoeker Hermina Van Coillie, zijn de voordelen van “een authentieke, kwetsbare en empathische baas” niet min: minder afwezigheden en stress, en werknemers die zich competenter voelen. “Omgekeerd kan ongepast leidinggeven veel schade berokkenen.”
‘Zeker door de hiërarchie op het werk bekijken we een baas altijd kritischer, gaan we voor de meest negatieve verklaring voor bepaald gedrag’
Zijn veel bazen dan veel incompetenter en veel minder empathisch dan ze denken? En, wellicht nog belangrijker, worden ‘wij’ daar ziek van? “Nee”, zeggen arbeidspsychologen en -sociologen in koor.
Achter de schermen
Want dat verschil in waardering tussen bazen en werknemers valt te relativeren. “Iedereen heeft de neiging zichzelf beter in te schatten. Vraag werkgevers hun werknemers een score te geven, en je zult ook zo’n verschil zien”, zegt arbeidspsycholoog Jana Deprez (KU Leuven).
Bovendien zien we van onze chefs enkel stukjes van hun gedrag, zonder hun intenties of wat achter de schermen speelt te kennen. “En dan hebben we de neiging veeleer negatief te oordelen”, zegt Deprez. “Loopt er iets mis, dan wijten we dat aan de persoon, terwijl we succes vaker als toeval inschatten.”
Organisatiepsycholoog Martin Euwema (KU Leuven) zegt: “Zeker door de hiërarchie op het werk bekijken we een baas altijd kritischer. Zo gaan we voor de meest negatieve verklaring voor bepaald gedrag.”
‘Iedereen heeft de neiging zichzelf beter in te schatten. Vraag werkgevers hun werknemers een score te geven, en je zult ook zo’n verschil zien’
Toch is wederzijds onbegrip op de werkvloer zeker een aandachtspunt. Want leidinggevenden die zichzelf overschatten, blijken net de minst efficiënte. Bovendien heeft hoe we onze baas ervaren wel een grote impact, onder andere op de gezondheid dus. Deprez: “Het gevoel hebben dat de chef niets om je geeft hoewel dat in feite wel zo is, werkt demotiverend. Daarom is het belangrijk daarop te letten.”
Boerderijmanagement
Enige empathie van de chef is onontbeerlijk. Die conclusie lijkt nieuw en trendy, maar eigenlijk weten deskundigen dat al heel lang. “De Romeinse staatsman Cato de Oudere schreef het al in een handboek over boerderijmanagement”, zegt de Leuvense organisatiepsycholoog Jeroen Stouten. “Zelf als eerste opstaan en als laatste gaan slapen en meewerken met je mensen was volgens hem de beste aanpak. En in 1970 werd al beschreven dat ‘dienend’ leiderschap het beste werkt. Toen was dat nog not done, nu weten we dat het de meest lonende aanpak is.”
‘Dienend’ wil echter niet zeggen dat elke baas maatjes moet zijn met de werknemers. Zo’n band maakt eerlijke feedback onmogelijk. “Wel is het een combinatie: je moet je eigen ego opzijzetten en empathisch zijn, maar ook verantwoordelijkheidszin tonen, beslissingen nemen en – als het nodig is – kritiek leveren.”
‘Streven naar de top trekt veeleer psychopathische types aan. En omdat de wereld steeds complexer wordt, zijn bedrijven meer gericht op controle vanuit een topzware hiërarchie, wat minder ruimte laat voor empathie’
Dat dienende is echter niet vanzelfsprekend. Want dan moet je je leiderschap stoelen op zowel ego-gedreven kenmerken zoals zelfverzekerdheid, knopen doorhakken, moed en vastberadenheid én op inlevingsvermogen, genoeg aandacht hebben voor je mensen. Dat is een paradoxale combinatie, waar volgens experts enkel toptalenten in slagen.
Geert Van Hootegem, directeur van HIVA, Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, wijst op nog twee redenen waarom chefs misschien minder empathisch zijn dan werknemers nodig hebben.
“Streven naar de top trekt veeleer psychopathische types aan”, zegt hij. “En omdat de wereld steeds complexer wordt, zijn bedrijven meer gericht op controle vanuit een topzware hiërarchie. Ieder jaar komen er meer managers bij. Die strakke machinerie laat minder ruimte voor empathie. Alleen andere organisatiestructuren die meer lijken op het Atomium dan op een piramide – bedrijven dus die meer losse teams en netwerken zijn dan logge machines – kunnen dat echt verhelpen.”
‘Wil je een empathische baas, geef dan het goede voorbeeld. In plaats van meteen negatief te oordelen, kun je ook vragen: ‘Ik heb die opmerking ervaren als een terechtwijzing, maar was dat wel zo bedoeld?’’
Stouten en Deprez, die meewerkte aan de onlinegids Hoe manage ik mijn baas?, zien wel meer oplossingen. Het erover hebben, bijvoorbeeld. Meer openheid en zelfreflectie ook. Vragen stellen zoals ‘Ken ik de noden van mijn mensen? of ‘Hoe zit iedereen in zijn vel?’
Ook komt de empathie het best van twee kanten: misschien zit je baas middenin een crisis en neem je die zes onbeantwoorde mails beter niet persoonlijk? Deprez: “Wil je een empathische baas, geef dan het goede voorbeeld. In plaats van meteen negatief te oordelen, kun je ook vragen: ‘Ik heb die opmerking ervaren als een terechtwijzing, maar was dat wel zo bedoeld?’”