Na 5 maanden nog altijd geen Nederlandse regering: ‘Wilders is zo onvoorspelbaar’

We zijn in ons land wel wat gewend als het over lange en moeilijke formatiegesprekken gaat, maar het politieke schouwspel in Nederland is zo mogelijk nog van een ander niveau. Daar proberen vier rechtse tot radicaal-rechtse partijen nu al vijf maanden samen een regering te vormen: de radicaal-rechtse PVV van Geert Wilders, de liberale VVD van Dilan Yesilgöz, het NSC van Pieter Omtzigt en de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas.

En dit gaat moeizaam. Want telkens als de onderhandelingen iets lijken te gaan worden, gooit een demarche van Wilders weer roet in het eten.

Zo deed hij begin deze week aangifte tegen GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans. Omdat die afgelopen weekend in een speech gezegd dat hij “niets zou nalaten om te voorkomen dat Wilders in dit land aan de macht komt”. Volgens Wilders betekent “niets nalaten” dat alles is toegestaan, ook geweld. Opruiing dus, vond hij. De belangrijkste politicus van het land die een politiek tegenstander voor de rechter wil, dat associëren we doorgaans met dictaturen.

En vorige week nog verliet Geert Wilders zelf boos de onderhandelingstafel. Hij liet weten “klaar te zijn met alleen maar concessies doen”. Op tafel lagen een aantal voorstellen over asiel en migratie. Hij kreeg zijn zin niet en had naar eigen zeggen al genoeg toegevingen gedaan om de onderhandelingen vlot te trekken.

Onvoorspelbaar

De afgelopen maanden zag hij inderdaad af van het premierschap en stopte hij de meest rabiate standpunten over de islam, vrije pers en justitie al “in de ijskast”. Net als de plannen voor een nexit en het stopzetten van de steun aan Oekraïne. Het leverde hem bij onze noorderburen al de naam Geert ‘Milders’ op. Maar als het over asiel en migratie gaat, is Wilders nog altijd onverbiddelijk, wou hij met zijn demarche nog eens goed duidelijk stellen.

Hij verhoogde daarmee de druk op zijn gesprekspartners. Die hebben het al knap moeilijk om met de man om te gaan, weet politiek journalist Coen van de Ven. Hij volgt de formatie op de voet voor weekblad De Groene Amsterdammer. “Eigenlijk kan je alles terugbrengen tot de vraag: kan je met die man in zee?” legt hij uit. “Dat is waar de andere partijen telkens over struikelen. Nederland heeft altijd al een best gezapige politieke cultuur gehad, waarbij een afspraak een afspraak is en een woord een woord. Maar Wilders is zo onvoorspelbaar en begint om de haverklap wild om zich heen te meppen, waardoor de vraag of er echt mee samen te werken valt telkens opnieuw terugkomt.”

En ja, hij heeft een aantal zaken in de ijskast gezet. Maar is die ijskast wel gesloten, vraagt de journalist zich af. “Vraag is of het ding niet weer meteen opengaat zodra hij dat opportuun vindt? Kunnen we erop vertrouwen dat de ijskast dicht blijft? Die vraag blijft toch hangen.”

Overheidsfinanciën

Er zit een consistentie in waar het fout liep bij de formatie de afgelopen vijf maanden, meent hij. Na de verkiezingen mochten de formerende partijen een lijst met punten die voor hen belangrijk waren indienen bij de verkenner. Op de lijst van de liberale VVD stonden drie punten: de rechtsstaat en de grondwet moeten gewaarborgd blijven, Nederland blijft samenwerken in internationaal verband zoals NAVO en EU én gezonde overheidsfinanciën. En net op die drie punten liep het de afgelopen maanden telkens mis.

“Wilders en ook Van der Plas hebben wel een soort van plannen, maar dat zijn vooral veel beloftes en vaak eerder symbolisch. Niet altijd goed onderbouwd, dus. Terwijl de andere twee net echt bezorgd zijn over de overheidsfinanciën.”

Het mag dan om rechtse tot radicaal-rechtse partijen gaan die elk vrij forse taal gebruiken als het over asiel en migratie gaat, toch bestaat ook op dit thema weinig consensus, weet Van de Ven. “De PVV is tegen alle vormen van migratie. Maar de VVD heeft bijvoorbeeld een heel bedrijfsleven achter zich staan waarvoor arbeidsmigratie wel belangrijk is. En de BBB wil dat de boeren bij wijze van spreken nog tomatenplukkers kunnen invoeren. Dat is iets wat heel vaak vergeten wordt. Niet alleen op links hebben ze een migratiedilemma, ook rechts heeft dat.”

Vraag is hoe het nu verder moet? Een vraag die Van de Ven bijzonder moeilijk vindt om te beantwoorden. “Tot enkele weken geleden dacht ik dat ze er nog zouden uit geraken. Maar de afgelopen tijd begin ik daar sterk aan te twijfelen. Wil Wilders er wel uit raken? Dat is de vraag. Hij is zo grillig dat je daar oprecht kan aan twijfelen.”

Wilders gaat vrijdag spreken op het rechts-conservatieve Europese congres CPAC in Boedapest, met de Hongaarse premier Viktor Orbán als gastheer. Ook Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken zal er zijn zeg doen. Verschillende Nederlandse media, maar ook VRT NWS, zijn er niet welkom. Officieel omdat ze ‘te woke’ zouden zijn.

Van de Ven: “Vraag is wat Wilders daar gaat zeggen. Als hij daar heel rabiate dingen gaat roepen, gaan de andere partijen opnieuw beginnen twijfelen. Wilders wisselt voortdurend tussen zijn rol van Wilders en Milders. Dat zorgt voor onrust, omdat het iets is dat je ook nooit met een document, zoals een regeerverklaring, zal kunnen oplossen.”