Na het pechjaar van Pieter Embrechts: “Ik heb nog 8 maanden om dat kapotte lijf van mij weer op de rails te krijgen”
Een topjaar was 2018 niet voor Pieter Embrechts. Twee ongevallen, zware revalidatie, te veel pijnstillers. Maar 2019 belooft weer goeds. Voor Ivo Van Hove gaan spelen, bijvoorbeeld. Maar eerst zijn concerttournee over Borgerhout nog afsluiten. “Ik had gerust alleen negatieve verhalen kunnen vertellen over de wijk. En dat wilde ik niet.”
“Het sociale leven is hier erg verschillend van wat ik gewend ben”, zegt Naisula uit Kenia in de voorstelling van Pieter Embrechts. “Mensen hebben hoge muren om zich heen. Maar eens je door die muur raakt, krijg je iets heel anders te zien. Wij zijn behoorlijk open. Als je op de bus stapt, zeg je altijd ‘hallo’. Als je ’s ochtends wakker wordt, groet je je buren. Ik denk dat dit typisch Europa is: minder interactie. Meer de dingen voor jezelf houden omdat het systeem hier werkt. Je hebt je buurman hier niet nodig om je naar het ziekenhuis te brengen omdat hij de enige in het dorp is die een auto heeft. Je bent hier niet echt afhankelijk van mensen.”
Naisula uit Kenia woonde zes maanden in België toen ze in The Ebony Hairsalon haar haren liet doen en aangesproken werd door Pieter Embrechts. In het voorjaar van 2016 was dat, vlak na de aanslagen in Brussel. Embrechts was op tocht doorheen de Turnhoutsebaan in Borgerhout, waar hij zelf al zestien jaar woont. Hij wou het verhaal vertellen van die straat. “Een straat die vragen stelt over identiteit, diversiteit en eenheid,” zegt Embrechts, “en op die manier symbool staat voor elke grote Europese stad.”
Zijn ervaringen verwerkte Embrechts in een serie songs en kortfilms waarmee hij in 2017 begon te toeren onder de naam ‘A Street Concert’. Zo zingt en vertelt hij over de Roemeense Angela die café Venetia uitbaat. Over de jonge rapper Bouayadi die komaf probeert te maken met zijn crimineel verleden. Over de 60-jarige Abdelkader die meer Europeaan geworden is dan zijn Marokkaanse vader had gewenst. Over rapster Liliane die pleit voor meer verdraagzaamheid. Over Paul Corluy, die decennialang de filmprojector in de Roma bediende en moeilijk overweg kon met hoe Borgerhout in ijltempo veranderde. Over Chemi, die uit Tibet moest vluchten en haar land ontzettend mist.
‘Niet blind zijn, maar beseffen dat we het samen zullen moeten doen, daar komt het op aan. Dat gebeurt te weinig in Antwerpen’
Drie jaar zitten er tussen het begin van het project en het einde van de voorlopig laatste tournee volgende week. Ondertussen is er veel gebeurd, zegt Embrechts. Is er naast het concert ook een boek en cd gekomen van A Street Concert. Woont Naisula weer in Nairobi en is ze zwanger. Is het legendarische Venetia failliet gegaan. Levens kunnen in geen tijd veranderen. Dat weet Embrechts nu zelf ook beter dan ooit, zal hij straks vertellen.
Terloops laat je in je voorstelling zien dat samenleven in diversiteit niet altijd evident is. Maar ik denk wel dat je toch een overwegend positief verhaal brengt. Je zou dat mooi kunnen noemen, maar evengoed naïef.
“Je zou het ook een keuze kunnen noemen. Ik had perfect enkel verhalen kunnen vertellen over bijvoorbeeld de drugshandel in mijn eigen straat. Maar dat overwicht van negatieve beeldvorming over Borgerhout en de Turnhoutsebaan is er al, net zoals dat eeuwige wij-zijverhaal.
‘Een burgemeester die zowel een strenge coach is als een grote fan van al zijn inwoners, dat heeft een stad als deze volgens mij echt nodig’
“Nochtans kan het ook anders. Bart Somers, de burgemeester van Mechelen, zegt uitdrukkelijk dat elke Mechelaar even belangrijk is en elke inwoner mee de stad maakt. Toch een heel ander gevoel dat je dan in je stad installeert. Niet blind zijn, maar beseffen dat we het samen zullen moeten doen, daar komt het op aan. Dat gebeurt te weinig in Antwerpen.
“Zo wil men nu onder impuls van de socialisten praktijktesten gaan invoeren op de huurmarkt om discriminatie tegen te gaan, maar die testen uitrollen over heel Vlaanderen zal niet gebeuren, zegt Liesbeth Homans (Vlaams minister van Wonen, N-VA, red.) dan weer. En zo blijft het altijd een dubbel signaal dat gegeven wordt. Jammer, vind ik. Laten we hopen dat de Grote Verbinding niet zal uitdraaien op de Grote Verblinding. (lacht)
“Een tijdje geleden hoorde ik de Gentse oud-burgemeester Daniël Termont nog vol lof en ontroering spreken over de overleden zanger Luc De Vos. Ik weet nog dat ik dacht: hoe cool is dat, als burgemeester zo achter je artiesten gaan staan. Het zijn zaken die ik in Antwerpen nog niet gezien heb. Een burgemeester die zowel een strenge coach is als een grote fan van al zijn inwoners, dat heeft een stad als deze volgens mij echt nodig.
“Kortom, ik denk niet dat ik de wrangheid en de problemen uit de weg ga in mijn voorstelling. Iemand als rapster Liliane hangt misschien een iets te rooskleurig beeld op van de wijk, maar zij mag wel een platform krijgen. Zij is tenslotte ook een stem uit Borgerhout.”
Werd er tien jaar geleden amper over problemen gepraat, gaat het debat nu nog bijna uitsluitend over de problemen?
“Onlangs sprak ik met een mevrouw uit Antwerpen, die een grote fan was van het asielquotum van 50 aanvragen per dag dat Theo Francken (voormalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie, N-VA, red.) had ingevoerd. Goed dat zo weinig mogelijk mensen asiel kunnen aanvragen, vond ze.
“Ik zei haar dat een aanvraag daarom niet betekent dat er ook asiel verleend wordt, maar dat asiel aanvragen wel een mensenrecht is dat je niemand kunt ontnemen. En ik vertelde haar over de Somalische vluchteling van wie ik nu al 3,5 jaar peter ben. Op 16-jarige leeftijd naar Europa gevlucht via een mensensmokkelaar omdat hij van Al-Shabaab (terroristische islamitische organisatie, red.) de opdracht had gekregen om zijn eigen familie uit te moorden. Als hij dat niet deed, zou hij zelf gedood worden.
‘Je kunt alleen maar medelijden hebben met de domheid van de Schild&Vrienden-knaapjes’
“Ondertussen spreekt die jongen Nederlands, heeft hij een lief en is hij gelukkig. Ja, zei die vrouw, maar dat is een echte vluchteling. Mevrouw, zei ik, degenen die geregistreerd worden, zijn allemaal echte vluchtelingen.”
Je gaat te horen krijgen dat je een linkse opengrenzenactivist bent.
“Natuurlijk. Dat hoor ik al jaren. Zoals Michael Van Peel in zijn eindejaarsconference zegt: het is werkelijk te gek voor woorden dat mensen je in het ene kamp of in het andere kamp duwen zodra je iets zegt. Kijk, ik zou dagen kunnen vullen met verhalen over dingen die verkeerd lopen in Borgerhout. Ik zie echt wel dat bijvoorbeeld de moslimgemeenschap nog veel issues heeft. Ik zie de waanzinnige opmars van drugs. De dealers lopen elke dag in mijn straat. Blijkbaar wordt die trouwens de ‘Pakketjesstraat’ genoemd, waar de pakjes drugs uit Nederland, Frankrijk en Duitsland overhandigd worden. Dat vertelde een gast van amper 16 jaar me. Zestien.
“Dus nee, ik ben geen opengrenzenactivist. Ik snap de complexiteit van het verhaal. Maar net zoals je links niet naïef moet zijn, moet je dat ter rechterzijde ook niet zijn. Ik heb in elk geval een onwaarschijnlijk onbegrip voor racisme. Je kunt alleen maar medelijden hebben met de domheid van bijvoorbeeld de Schild&Vrienden-knaapjes.
“En ik blijf erbij: zolang je als beleidsmaker niet de boodschap geeft dat iedereen even belangrijk is, ga je altijd mensen blijven wegduwen. Er is dringend een inhaalbeweging nodig om alle gemeenschappen te betrekken bij de samenleving. Gemakkelijk zal dat niet zijn, want het betekent dat je ook over jezelf moet nadenken en mogelijk over een aantal eigen grenzen heen zult moeten stappen. Maar ik ben wel hoopvol. Er worden heel veel initiatieven uit de grond gestampt om het samenleven te verbeteren. Ik zie het toch vooral positief evolueren.”
Wat onder andere opvalt aan zijn voorstelling, is de esthetiek ervan. De kortfilms en fotografie zijn prachtig vormgegeven. “Ja,” zegt hij, “ik ben een maniak. En techniek kan de inhoud versterken. Een triviaal verhaal kan ineens een andere zeggingskracht krijgen als je het in een mooie vorm op een podium brengt.”
Je kunt je wel afvragen hoe waarachtig je nog bent als je iets banaals verheft tot iets poëtisch.
“Ik snap heel goed wat je bedoelt. Het is een moeilijke grens. Ik hou van documentaires waarin de maker enkel het gefilmde materiaal toont, zonder muziek of voice-over te monteren, en dus volop in de waarachtigheid blijft.
“Aan de andere kant denk ik dat kunst net betekent dat je op een of andere manier aan de slag gaat met een brokje werkelijkheid. Met als fijne bijkomstigheid dat zo’n esthetische constructie je vaak meer kan raken dan de realiteit, die meestal warrig is.
‘Woord en muziek zijn de rode draad in alles wat ik doe, maar ik wil niet slechts één piste bewandelen’
“Ik probeer wel dicht bij mijn bron te blijven. Als voorstudie voor dit project maakte ik een reportagereeks voor Gazet van Antwerpen, met portretten van bewoners en passanten van de Turnhoutsebaan. Geen diepgravende journalistiek, maar we registreerden wel wat er gebeurde en waar de mensen over spraken.
“Bij de herneming van A Street Concert in het najaar van 2018 was mijn eerste bezorgdheid dus of het nog wel relevant zou zijn, omdat het om momentopnames ging vlak na de aanslagen in Brussel. Maar ondertussen denk ik dat dit project helemaal niet zo tijdgebonden is. Thema’s als migratie, stedelijkheid en diversiteit zullen over tien jaar nog altijd relevant zijn.”
Al drie generaties lang woont de familie Embrechts in Antwerpen. Pieter, Tine en Bert – de kinderen van een professor economie en een docente talen – gingen naar een Steinerschool en kozen na het middelbaar elk voor hoger kunstonderwijs. Bert werd muzikant: hij is producer en bassist en heeft bij zowat elke muziekband in Vlaanderen gespeeld. Tine actrice: u kent haar van onder andere Quiz Me Quick, Tegen de sterren op en Zie mij graag. Pieter werd het allebei.
Hij studeerde Kleinkunst aan de toenmalige Studio Herman Teirlinck. “Een richting die minder draait om uitvoeren, wel om creëren. Daar heb ik ontdekt dat je zoveel zelf kunt maken. Tot nu toe heb ik dat ook gedaan. Ik sta mezelf redelijk veel toe. Woord en muziek zijn de rode draad in alles wat ik doe, maar ik wil niet slechts één piste bewandelen.”
Dat blijkt. Beschrijven waar Embrechts mee bezig was en is, kan enkel op Wikipedia-achtige wijze. Hij acteerde bij theatergezelschappen en in tv-series. Speelt Ramon Iglesias in de Sinterklaasfilm Ay Ramon!. Maakte zelf televisie (W@=D@, Man over woord). Runde jaren mee De Kakkewieten, en zingt bij orkesten als El Tattoo del Tigre. Schreef de musical Sunjata, waarin hij ook meespeelde. Regisseerde het laatste toneelstuk van Hugo Matthysen. Bracht de Nederlandstalige albums Maanzin en Onderwoud uit. En dan vermelden we nog een boel dingen niet.
“Ik bewonder mensen als Joost Zweegers, die een rechtlijnig parcours hebben. Ze verdiepen zich constant in één iets, namelijk songs schrijven. Maar Joost vertelde me ook ooit dat hij dan weer mijn veelzijdigheid benijdt. Het geeft in elk geval veel lucht.”
‘Soms laat ik nog te veel een gekuiste versie horen. Mijn demo’s zijn vaak rauwer, zowel wat tekst als muziek betreft’
Toch duurde het een tijd voor Embrechts als letter- en woordmaniak zijn eigen stem wilde laten horen. “Voor het eerste concert dat ik maakte na mijn afstuderen aan Herman Teirlinck had ik songs gemaakt van bestaande teksten. Teksten van schrijvers als Judith Herzberg, Kamagurka, Ronald Giphart of zelfs Guido Gezelle. Er zat geen enkel woord van mezelf in die songs. Ik dacht: er bestaan al zoveel goeie teksten, wat valt daar in godsnaam aan toe te voegen? Het was een fase waar ik door moest om tot het inzicht te komen dat het uiteraard belangrijker is om je eigen stem te laten horen.”
Nu je dat wel doet, ben je tevreden over die eigen stem?
“Over sommige dingen wel, maar vaak na een tijdje ook niet meer. Soms laat ik nog te veel een gekuiste versie horen. Mijn demo’s zijn vaak rauwer, zowel wat tekst als muziek betreft. Een song is altijd een constructie, maar je kunt er wel het achterste van je tong mee laten zien als je dat wilt. Zoals Mark Everett van Eels bijvoorbeeld doet. De persoonlijke verhalen die hij in zijn songs vertelt, vragen eerlijkheid. Als je daarvan vertrekt, kom je automatisch uit bij je echte stem. Veel van mijn songs vertrekken vanuit die gedachte.
“Aan de andere kant heb ik soms ook gewoon nood aan vette riffs en goeie vibes. Die hebben bij een eerste beluistering vaak toch meer impact dan de tekst. Neem nu die nieuwe single van Balthazar. Je kunt moeilijk zeggen dat ‘I Get the Fever’ een geniale tekst is, maar elke keer als ik dat nummer hoor, denk ik: hoe lekker is dit!” (lacht)
Op professioneel vlak was 2018 een heel bijzonder jaar, vertelt Embrechts, omdat het bijna integraal gevuld was met het spelen van eigen werk. “Eerst Sunjata in Het Paleis, dan toeren met Onderwoud en het Sun Sun Sun Orchestra, daarna toeren met A Street Concert: zo’n jaar maakt duidelijk dat mijn keuze om vooral zelf werk te maken loont.”
Spelen in andermans creaties deed hij daarnaast ook nog, zoals in Familie Kruis, een Nederlandse tv-reeks van Linda de Mol. “Best eens aangenaam om niet alles zelf te moeten organiseren zoals bij je eigen werk. Toch heb ik er lang over getwijfeld, omdat ik jaren geleden had uitgemaakt dat ik niet meer zomaar zou meestappen in tv-producties waar ik zelf uiteindelijk geen controle over heb. Ik heb te vaak meegemaakt dat ik niet tevreden was over een eindproduct. Ik zit liever zelf aan het stuur. Dan kan het ook slecht zijn, maar dan is het tenminste mijn eigen schuld.”
Op de opnameset van die Nederlandse reeks kwam Embrechts ook actrice Halina Reijn tegen, met wie hij vroeger in Amsterdam nog in een theaterproductie heeft gespeeld. Een weerzien dat zijn leven een andere wending heeft gegeven, zou achteraf blijken. “Halina zei: Pieter, ik ga een film maken en ik denk dat ik een rol voor je heb.”
Instinct heet het regiedebuut van Reijn, dat ze samen met actrice en vriendin Carice van Houten maakt. Volgens Embrechts een “donkere, psychologische, controversiële film”, waarin Van Houten ook de hoofdrol speelt en hij een van haar love interests vertolkt.
‘Onlangs mocht ik voor de eerste keer weer drie keer drie minuten gaan joggen. Het was de gelukkigste dag van mijn jaar’
Op de tweede draaidag kreeg Embrechts een ongeval op de set dat heel zijn jaar gedomineerd heeft. En ook dit jaar nog. Tijdens het spelen van een basketbalmatch, als voorbereiding op een scène, schuift hij uit op een dun, glad, plastic matje dat door een stagiaire foutief onder de basketring gelegd was. Zijn knie klapt naar binnen en het chirurgische verdict is zwaar: alles gescheurd wat je kunt scheuren in een knie. Ligament, meniscus, kruisband, bot: het was allemaal kapot.
“Na de moeilijke operatie vertelde men mij dat ik tussen de acht en twaalf maanden zou moeten revalideren. Ik zit nu op zes. Onlangs mocht ik voor de eerste keer weer drie keer drie minuten gaan joggen. Het was de gelukkigste dag van mijn jaar. Ik ben een bijzonder energieke mens en niet kunnen lopen, zwemmen of dansen is de hel voor mij.”
Tot overmaat van ramp kreeg hij daarna nog een tweede ongeluk. Op weg naar de kinesist voor zijn rechterbeen dat in de prak lag, werd hij in Borgerhout – hallo cliché – van zijn fiets gereden door een zwarte Golf die met hoge snelheid van een parking kwam gestoven.
“Gelukkig heb ik in een reflex mijn stuur nog een beetje naar rechts kunnen draaien, zodat de grootste klap voor mijn linkerbeen was in plaats van mijn rechterbeen, dat nog vol schroeven en bouten zat. En dan heb ik ook nog het geluk gehad dat mijn linkerbeen op dat moment hoog op de trappers zat, zodat de auto ‘slechts’ tegen de zijkant van mijn scheenbeen is geknald. Met mijn schouder ben ik dan tegen de motorkap gevlogen en met mijn hoofd tegen de voorruit. Daarna werd ik op straat gekatapulteerd. Daar lag ik, bloedend op de weg. Achteraf bleek dat er niks gebroken was, maar dat ik wel een hersenschudding had. En de slag op mijn nek en hals heeft ook impact gehad op mijn stem, want mijn strottenhoofd en tongbeen bleken helemaal scheef te staan.”
Een van mijn vragen was nog of je ooit tegenspoed gekend hebt, maar we weten het antwoord nu, denk ik.
“Ik heb in 2018 mijn portie wel gehad, ja. Wekenlang heb ik in bed gelegen terwijl ik overleefde op pijnstillers en mezelf spuiten met bloedverdunners moest zetten. De energie die ik normaal gezien krijg uit sporten, spelen en dansen verdween zienderogen. Ik was onrustig en leed aan slapeloosheid. Zoiets weegt allemaal op je mentale welbevinden. En op je relatie.
‘Op een gegeven moment nam ik pillen voor de pijn, pillen om te kunnen zingen, pillen om te kunnen slapen’
“Ondertussen moest ik wel concerten blijven spelen. Op een gegeven moment nam ik pillen voor de pijn, pillen om te kunnen zingen, pillen om te kunnen slapen. Voor je het weet zit je in de song ‘Pills, Pills, Pills’ van St. Vincent.
“Aan die negatieve spiraal is nu wel een einde gekomen. Gelukkig. Fysiek ben ik nog lang niet in orde, ik heb nog altijd veel pijn in mijn knie en schouder, maar ik slaap weer. En mijn stem komt terug.”
Hoe kijk je naar wat er is gebeurd? Met frustratie? Of berusting?
“Berusting? Met kwaadheid, verdorie. In de esoterische winkel zullen ze wel vinden dat een ongeluk je iets wilt vertellen (lacht), maar aan dat soort wolligheid had ik de eerste maanden geen boodschap. Ondertussen is de boosheid wel wat gezakt, en besef ik dat je toch niet opgewassen bent tegen het lot en dat je vooruit moet kijken. Ik blijf niet bij de pakken neerzitten. Vanochtend ben ik bijvoorbeeld al gaan roeien in de fitness. Dat mag ik gelukkig alweer doen. Het doet veel deugd om daar opnieuw energie uit te halen.
“Voor het nieuwe jaar heb ik maar één groot doel en dat is fysiek weer scherp en fris zijn. Ik moet wel, want ik ga een grote rol spelen in Nederland. Ivo Van Hove gaat dit najaar de musical Lazarus, die hij samen met David Bowie maakte, naar Amsterdam brengen en daar heb ik een van de mannelijke hoofdrollen in. Ik speel Valentine, een duistere, Mefisto-achtige figuur. Heel boeiende rol.
“Toen ze me vroegen om auditie te komen doen, had ik na het beluisteren van de nummers nochtans al gezegd dat het weinig zin zou hebben, omdat de nummers veel te hoog voor mij waren. Ik ben een bas-bariton en het waren allemaal songs voor een tenor. Toch wilden ze mij per se zien en ben ik gaan casten met een theaterscène en twee zelfgekozen songs. Ze waren enthousiast. Ook in de volgende auditieronde bleef ik mijn bedenkingen herhalingen, maar ze bleven het negeren. In de laatste ronde zei ik dat als bepaalde songs een halve of hele toon mochten zakken, het haalbaar zou zijn voor mij. Henry Hey, die samen met David Bowie de muziek voor Lazarus heeft gemaakt, liet weten dat dit vermoedelijk niet zou kunnen. Maar een tijd later ontving ik plots een mail met de officiële vraag of ik de rol wilde aanvaarden. And I said yes.” (lacht)
Playing hard to get bij Ivo Van Hove, nou.
(lacht) “Zo zou je het kunnen noemen, maar het is vooral kwaliteitsbewaking. Zes maanden spelen, zeven voorstellingen per week, dan moet je echt zeker weten dat je je rol vocaal aankunt.
“In september beginnen de repetities. Ik heb dus nog acht maanden om dat kapotte lijf van mij weer op de rails te krijgen. Komt goed. Dokters, kinesisten en fitnessinstructeurs zullen in 2019 mijn beste vrienden worden.” (lacht)
‘A Street Concert’ speelt nog op 19 januari in Zandvliet en op 25 januari in De Roma. Info: pieterembrechts.be