Terug van weggeweest: de Antwerpse kunstscene

"Everybody loves Antwerp", zegt Eva Steynen van galerie Eva Steynen.Deviation(s). "Het valt me steeds weer op hoe groot de interesse in het buitenland is als ik zeg dat ik een galerie in Antwerpen heb."

Nochtans: een jaar of zes geleden werd nog het einde voorspeld van de stad als bruisend artistiek centrum. De ene na de andere galerie hield het voor bekeken of verhuisde naar Brussel. "Iedereen zat op het Zuid, dat was geen gezonde situatie. Er was nood aan verandering", zegt Steynen nu.

Maar Antwerpen is terug. Tijdens deze editie van Antwerp Art Weekend wordt er op maar liefst 68 plekken hedendaagse kunst getoond. Bekende musea als M KHA doen mee, en 'artspaces' zoals Pinkie Bowtie, maar ook ruim dertig galeries. En dat is veel, zelfs voor een stad als Antwerpen. Hoe komt dat?

Hechte scene

Antwerpen heeft natuurlijk zijn culturele geschiedenis mee, dat helpt. Dankzij de haven is het van oudsher ook een stad met vol internationale invloeden en mensen die geld te besteden hebben. Denk aan havenbaas en kunstkoper Fernand Huts.

Cultuursocioloog Pascal Gielen (UA) weet wat een kunstbiotoop nog nodig heeft. Goedkope woningen en ateliers voor die armlastige kunstenaars, om te beginnen. "Er moet ook een markt zijn waar kunstenaars hun brood kunnen verdienen: van galeries tot plekken om les te geven."

Dan kijken we naar de Academie voor Schone Kunsten en Sint-Lucas, kunstscholen die voor een stroom aan jong talent zorgen, en een voedingsbodem voor een hecht milieu. "Gerenommeerde kunstenaars zijn hier ook heel aanspreekbaar. De scene is sterk aanwezig, en veel galeries drijven mee op die golf", verelt Benny Van den Meulengracht-Vrancx, kunstenaar en bezieler van artspace Hole Of The Fox.

En uiteindelijk moet er ook een draagvlak zijn, moeten de kunsten deel uitmaken van het stedelijk weefsel. "Oud-cultuurschepen Philip Heylen zei ons op een gegeven moment: groepeer jullie en zeg ons wat kunnen we doen", vertelt Van den Meulengracht-Vrancx, die mee het weekend organiseert.

Inmiddels geeft de stad daarvoor ook subsidies, en ze heeft net voor twee jaar een paviljoen naast het MAS ter beschikking gesteld, als uithangbord voor de Antwerpse beeldende kunsten.

Experimenten

Misschien heeft de leegloop van enkele jaren geleden de stad wel deugd gedaan. De sector sloeg de handen in elkaar, met heel zichtbare initiatieven als dit Art Weekend als gevolg. De agenda's worden op elkaar afgestemd en er is best wel wat solidariteit, vindt Steynen – ook al blijven de galeries uiteindelijk concurrenten.

Ook zag BORGER het levenslicht, een los-vast verbond van galeries en toonplekken in Borgerhout, Zurenborg en Berchem. De stadsrand dus. "BORGER was een boost voor Antwerpen", weet Steynen. "De sector werd meer opengetrokken."

Die nieuwe wind getuigde ook van ondernemerschap in de kunsten. "Je moest in die tijd heel moedig zijn om iets nieuws te beginnen." De laatste jaren wordt ook geëxperimenteerd met nieuwe modellen, zoals PLUS-ONE en Sofie Van de Velde, die een ruimte delen en samen beurzen aandoen.

In Brussel en in Gent zit dat anders. De hoofdstad heeft natuurlijk ook hedendaagse kunst in de aanbieding, maar het is toch Antwerpen dat meer geassocieerd wordt met avant-garde. Brussel moet het meer hebben van prestigieuze huizen – vaak ook de Belgische poot van een internationale galerie – en Frans geld.

In Gent lijkt het circuit dan weer te blijven steken in wat sympathieke maar particuliere initiatieven, zonder een structurele fond. "Ik hoor van galeristen dat ze het daar stilaan beu zijn", vertelt Steynen. En net omdat in Gent de markt ontbreekt, stelt cultuursocioloog Gielen, blijven kunstenaars er minder vaak plakken.

Evident is het evenwel niet. De internationale kunstmarkt staat onder druk en dat is in Antwerpen niet anders. "De gevestigde orde doet het goed", zegt Van den Meulengracht-Vrancx. Bij de Antwerpse toppers horen Zeno X Gallery, met Luc Tuymans en Michael Borremans in de portefeuille, en Tim Van Laere Gallery, bekend van Rinus Van de Velde.

"Maar de opstarters hebben het heel moeilijk", gaat Van den Meulengracht-Vrancx verder. "In mijn ogen is het een simpele kwestie van vraag en aanbod: er zijn meer kunstenaars bijgekomen, maar geen kopers."

Schone schijn

In het jaarlijks rapport van kunstbeurs Basel viel het ook te lezen: 2017 was een brutaal jaar voor veel kleine en middelgrote galeries. De kunstmarkt groeit wel, maar het zijn enkel de grote vissen en de zeer prijzige kunstwerken die het goed doen. En voor het eerst in tien jaar zijn er meer sluitingen dan openingen.

De vraag is dus: hoe gezond zijn de Antwerpse galeries, en zit er nog rek op? "Moeilijk te zeggen. Het is een wereld die de schijn hoog houdt", geeft Steynen toe. Er zijn galeristen die er nog een voltijdse job op na houden, en Steynen zelf draait nu pas, na ruim vijf jaar, af en toe break-even. Maar aan de averij die galeries elders oplopen, lijkt deze havenstad voorlopig te ontsnappen. De laatste jaren zijn nauwelijks galeries verdwenen. "Iedereen heeft het met momenten moeilijk, maar de Antwerpse galeriewereld is geen zeepbel die op spatten staat."

Antwerp Art Weekend, van 25 tot 27 mei, verschillende locaties. www.antwerpart.be