Politieke analyse: Bangmakerij en koopkrachtplaatjes
In opiniepeilingen geven mensen hun voorkeur, maar in het stemhokje hun portemonnee, liet oud-CDA-Kamerlid en huidig Limburgs gedeputeerde Ger Koopmans zich eens ontvallen. Als dat ook maar een beetje waar is, begrijp je waarom deze week zo paniekerig werd gereageerd op het nieuws dat het kabinet de ontwikkeling van de energieprijs fout heeft voorspeld. Méér koopkracht was zo ongeveer de belangrijkste belofte van de huidige coalitie. Dan komt het – zo vlak voor de verkiezingen – verdraaid slecht uit als blijkt dat de energierekening voor huishoudens gemiddeld 334 euro hoger uitvalt.
CDA-publiekslieveling Mona Keijzer zei in december dat ‘de mensen niet bang gemaakt moeten worden’, toen Kamerleden vragen stelden over de energienota. Keijzer viel als staatssecretaris in voor minister Eric Wiebes, en haar valt nu het lot ten deel dat die woorden eindeloos worden herhaald. Want de berekeningen van prijsvergelijkers blijken dus wél te kloppen.
Niet chic is dat CDA-kopstukken woensdag de aanval inzetten op het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Kennelijk was er damage control nodig. Het CDA schakelde gelijk door richting het concept-klimaatakkoord, waarvan het PBL ook een deel doorrekent. In het AD, dat meldde dat de gegevens over de energienota verouderd waren, ging partijleider Sybrand Buma er met gestrekt been in. Ook andere voorspellingen van het PBL zouden niet kloppen. ‘Met dit soort modellen kunnen wij niet werken. De cijfers moeten beter op orde zijn’, aldus Buma.
CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt richtte bij de NOS zijn pijlen op het model dat het PBL gebruikt om de verkoop van elektrische auto’s in te schatten. Met die inschatting zit het bureau er telkens finaal naast, zei Omtzigt. En omdat hetzelfde rekenmodel ook zou worden gebruikt om de klimaatplannen door te rekenen, zijn de uitkomsten volgens het CDA straks oncontroleerbaar. De impliciete boodschap was dat je van het PBL niet op aan kunt. Dat is nogal een gedurfde bewering over een onafhankelijk planbureau, dat in 2017 in een beoordelingsrapport werd aangeduid als ‘excellent’.
chagrijn
De zwarte piet over de foute voorspelling van de energienota, moet gewoon worden bezorgd bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, waar VVD’er Wiebes én CDA’er Keijzer de scepter zwaaien. Toegegeven: een bewindsvrouw die misschien anderhalf uur voor het vragenuurtje wordt gebriefd, kan haast niet kwalijk worden genomen dat ze niet doorvroeg bij de ambtenaren. Die ambtenaren hadden haar moeten manen tot voorzichtigheid, in plaats van de oude cijfers te laten verdedigen. Maar in het democratisch systeem treft nu eenmaal de bewindspersoon alle blaam, en niet de ambtenaar. Het chagrijn van de christendemocraten is daarom wel begrijpelijk, maar nog geen rechtvaardiging voor het afbranden van het PBL.
Overigens heeft het Centraal Planbureau (CPB) ándere cijfers over energieprijzen gebruikt, om de koopkrachtontwikkeling in 2019 te berekenen. Vooralsnog houdt het CPB vast aan die berekeningen. In maart moet blijken of de koopkracht nog in lijn is met die verwachting. Intussen is echter het beeld neergezet van een kabinet dat ‘liegt en bedriegt’, zoals SP-frontvrouw Lilian Marijnissen het samenvatte – óók volstrekt misplaatst overigens.
Duidelijk is dat de regeringscoalitie zich met de eindeloos herhaalde belofte dat ‘iedereen erop vooruitgaat’, kwetsbaar heeft gemaakt. De cijfers hoeven in maart maar een beetje tegen te vallen, of de kritiek zal opnieuw niet mals zijn. Bovendien vormen plaatjes van planbureaus al snel een andere werkelijkheid dan de échte portemonnee. Dat zou elke politicus beducht moeten maken voor grote woorden, zeker als de berekende plusjes maar bescheiden zijn.
