Met deze app veeg je alle toeristen (of je ex) van je foto

Popartkunstenaar Andy Warhol kon ruim een halve eeuw geleden nog opmerken dat het beste van een foto erin bestaat dat deze nooit verandert, ‘zelfs als de mensen die erop staan dat wel doen’. Op foto’s wordt de tijd stilgezet in een gestolde weergave van de werkelijkheid. Waar de schilderkunst zich sinds de opkomst van de fotografie steeds meer ging afwenden van die werkelijkheid, daar bewandelde de fotografie de weg van de zekerheid, was het idee.

Dat is al een tijd niet meer zo: het werkwoord ‘photoshoppen’ is – naar het bekende softwarepakket van zijn maker Adobe – gemeengoed geworden. Sinds zijn introductie in 1988 is Photoshop mateloos populair geworden. In bijvoorbeeld de modefotografie gebruiken fotografen het met het nodige enthousiasme, maar ook in de serieuzere fotojournalistiek is het gebruik van het pakket niet meer weg te denken. Niet door complete objecten te verwijderen of juist bij te plaatsen (ook al zijn daar ook uitwassen van bekend), maar wel door de geportretteerde werkelijkheid wat te verfraaien door bijvoorbeeld de belichting aan te passen. De amateur doet ondertussen in een handomdraai hetzelfde met alle beschikbare filters op sociale media als Instagram en Snapchat.

Verdwijnen

De laatste tijd winnen ook apps aan populariteit die een stuk verder gaan dan een fraai filtertje. Met letterlijk één welgemikte veeg wordt elk gewenst voorwerp van een foto verwijderd zonder een spoor achter te laten. Hiermee kan de amateur zonder Photoshop-skills datgene doen waarin de foto-retoucheerders onder Stalin al bedreven waren: mensen die in ongenade waren gevallen laten verdwijnen. 

Wij gebruikten hiervoor een iPad met aanraakpen in combinatie met de app Pixelmator (5,49 euro). Pixelmator is al vele jaren op de markt voor de Mac als alternatief voor Photoshop, maar is er ook als app. Deze kent enorm veel mogelijkheden voor het bewerken van foto’s. Een ervan is het knopje ‘repair’, aangeduid met het plaatje van een pleister. Dat werkt vrij briljant, zeker als de amateur-Stalin de pen gebruikt. Veeg hiermee over het voorwerp dat moet verdwijnen: meer is er niet nodig. Een redelijk grove veeg voldoet om de grote truc te laten verrichten. Geen gedoe met nauwkeurige lijntjes trekken om vervolgens een voorwerp uit te nemen om de vrijgekomen ruimte daarna weer handmatig in te vullen met iets anders. Nee, Pixelmator doet al het werk. 

Verslavend

Indrukwekkend is dat de vrijgekomen ruimte volkomen natuurlijk wordt opgevuld met wat er moet horen. Haal je een bordje weg op een bakstenen muur, dan lopen de bakstenen na weggummen gewoon door. En een weggeveegde toerist op een strand laat een maagdelijk leeg strand achter, inclusief fraai doorlopende kustlijn. Het is alsof de software kan zien wat er achter zit. In de praktijk maakt de app uiteraard een inschatting aan de hand van de context. Het gemak waarmee dit allemaal gaat, is bijna verslavend, tot het moment dat je jezelf alle mensen op een foto van het Sint Pietersplein ziet wegvegen.

Mis gaat het als grotere voorwerpen tegen complexe achtergronden moeten worden verwijderd, zeker als die voorwerpen niet geïsoleerd staan. Pixelmator maakt er dan een beetje een janboel van, met soms vervormde abstract expressionistische resultaten tot gevolg. Onze pogingen om het werk van Stalins photoshoppers-avant-la-lettre nog eens dunnetjes over te doen leveren dan ook wisselend resultaat op. De bekende foto van begin vorige eeuw waar Lenin een toespraak houdt en waar kameraad Trotski tegen een zwarte achtergrond in zijn nabijheid staat? Geen probleem. Letterlijk één seconde werk. En omdat we toch bezig zijn, nemen we gelijk de lelijke scheuren in het gebouw op de achtergrond mee. Dezelfde foto werd ook in opdracht van Stalin onder handen genomen nadat Trotski in ongenade was gevallen. Uiteindelijk werden alle sporen van de voormalige leider van de revolutie gewist. Eenzelfde behandeling kreeg ook Nikolai Jezjov na zijn executie in 1940. Ironisch genoeg was Jezjov zelf als hoofd van de geheime politie medeverantwoordelijk voor massale executies, totdat hij zelf werd gearresteerd, gemarteld en vermoord vanwege zijn vermeende disloyaliteit. Een bekende foto waar deze ‘verdwijnende commissaris’ pal naast Stalin langs het water loopt, laat zich wat moeilijker aanpassen met Pixelmators wonderpleister. Het water wil nog wel doorlopen, de strakke kademuur niet.

Maar, nogmaals, bij geïsoleerde objecten is het resultaat ronduit indrukwekkend. Het wezen van de fotografie is te staven wat zij uitbeeldt, schreef filosoof Roland Barthes in 1980 in zijn laatste boekje La Chambre claire – Notes sur la photographie . Waar de schilderkunst de werkelijkheid kan veinzen zonder haar gezien te hebben, schreef hij, daar is een foto het bewijs dat het verleden dat op een afbeelding wordt weergegeven er ook echt was. Dreven eerst alleen Stalins censuurplegers nog de spot met dit wezen van de fotografie, tegenwoordig kan iedereen dit met het grootste gemak. En het is nog leuk om te doen ook.