Direct naar artikelinhoud
Uitslagen Statenverkiezingen

Asschers machtspositie ligt in handen van Denk en de provinciale partijen

Zowel de ChristenUnie als de PvdA kunnen nog een senaatszetel verliezen. Daardoor is het onzeker of de sociaal-democraten een gedoogpartner van de coalitie kunnen zijn.

Premier Mark Rutte in gesprek met Lodewijk Asscher (PvdA).Beeld Freek van den Bergh

Als de Statenleden van alle partijen stemmen zoals ze hebben beloofd, komt Forum voor Democratie met dertien zetels als grootste partij in de senaat, gevolgd door de VVD met twaalf zetels. Samen met CDA (negen zetels), D66 (zes zetels) en ChristenUnie (vier zetels) komt de coalitie uit op 31. Maar dit zetelaantal is nog hoogst onzeker. De vierde zetel van de ChristenUnie is een restzetel, waarvoor de partij precies genoeg provinciale stemmen heeft gehaald. 

Dat blijkt uit een analyse van de definitieve uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen.  Als het een oppositiepartij via een lobby bij lokale of andere landelijke partijen lukt veel extra stemmen te winnen, kan de zetel van de ChristenUnie worden ‘afgepakt’. Partijen die stemmen over hebben en geen kans maken op een restzetel, kunnen de Statenleden uit collegialiteit op andere partijen laten stemmen.  

De vierde zetel van de ChristenUnie in de Eerste Kamer is cruciaal voor het kabinet. Als de partij die verliest, komt de coalitie op dertig zetels en kunnen alleen Forum voor Democratie (dertien zetels) en GroenLinks (negen zetels) voor een meerderheid zorgen. Lukt het de ChristenUnie wel om de vierde zetel te behouden, dan blijft ook de PvdA (zeven zetels) in beeld als potentiële gedoogpartner. Al staat ook het zetelaantal van de sociaaldemocraten nog allerminst vast. De PvdA heeft net als de ChristenUnie precies genoeg stemmen voor de laatste zetel. Als er bij de stemming voor de Eerste Kamer op 27 mei flinke verschuivingen plaatsvinden, kunnen de PvdA en ChristenUnie de ‘wiebelzetels’ alsnog verliezen.

De samenstelling van de Eerste Kamer op basis van de definitieve uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen.Beeld Volkskrant

De rol van Denk en lokale partijen

Zo kan Denk, dat niet genoeg stemmen heeft gehaald voor een zetel in de Eerste Kamer, ervoor kiezen alle Statenleden op een andere partij te laten stemmen om deze zo aan een restzetel te helpen. PvdA en ChristenUnie kunnen proberen Denk te verleiden op hen te stemmen om hun restzetel veilig te stellen, maar die pogingen lijken bij voorbaat kansloos: Denk-oprichters Selçuk Öztürk en Tunahan Kuzu verlieten de PvdA in 2014 met slaande deuren na een ruzie met de huidige partijleider Lodewijk Asscher. Ook zal Denk weinig belang hechten aan het steunen van een coalitiepartij als de ChristenUnie, aangezien de partij doorgaans felle oppositie voert tegen het kabinet. De derde partij waarvoor extra stemmen geen overbodige luxe zijn, Forum voor Democratie, komt als ideologische tegenpool niet in aanmerking. Denk liet de Volkskrant dinsdag weten dat de partij alle scenario’s open houdt en nog geen uitgekiende stemstrategie heeft.

Zege Forum nu al van invloed op volgende kabinetsformatie
De nieuwe samenstelling van de Eerste Kamer werpt haar schaduw vooruit. Alom klinkt de vraag hoe Rutte III kan doorregeren zonder meerderheid in de senaat. Maar de betekenis van de verkiezingsuitslag reikt verder. Hoe moet dat straks met de formatie van een volgend kabinet, nu de verhoudingen in de Eerste Kamer tot 2023 vastliggen?

Niet alleen de landelijke partijen kunnen de samenstelling van de Eerste Kamer beïnvloeden. Ook de Statenleden van lokale fracties kunnen nog een rol gaan spelen. De Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) leek bij de prognose net buiten de senaat te vallen, maar na verdeling van de restzetels kan die toch op een zetel rekenen. Dat gaat ten koste van de Partij voor de Dieren. De OSF heeft hiervoor wel steun nodig uit Groningen: de stemmen van de Partij van het Noorden of Groninger Belang zijn doorslaggevend voor de zetel. Volgens de voorzitter van de Partij van het Noorden hebben de Statenleden hierover nog niet beslist en staat de partij open om met landelijke partijen om tafel te gaan.

Dat landelijke kopstukken het stemgedrag van lokale Statenleden kunnen beïnvloeden, bleek in 2011 toen premier Rutte het Zeeuwse Statenlid Johan Robesin op het Torentje ontving. Samen met toenmalig gedoogpartner Geert Wilders haalde Rutte Robesin over om een coalitie- of een gedogende oppositiepartij te steunen. Zowel de premier als het Statenlid hield de inhoud van het gesprek in nevelen gehuld, maar in een later uitgelekte brief schreef Robesin dat het kabinet zich ‘maximaal zou inzetten tegen de ontpoldering van Zeeland’ in ruil voor de dienst die hij de coalitie had bewezen. 

Werd het Zeeuwse Statenlid nu echt ingepalmd door Rutte en Wilders?
PvdA-leider Cohen roept premier Rutte naar de Tweede Kamer om uitleg te geven over het bezoek dat een Zeeuws Statenlid vorige week bracht aan het torentje. Deze, Johan Robesin van de Partij voor Zeeland, heeft na een gesprek met Rutte en PVV-leider Wilders besloten om op 23 mei op de coalitie te stemmen bij de verkiezingen voor de Eerste Kamer.