Buitenspelen, naar de zee gaan en yoghurt eten: zo wapen je je tegen hooikoorts

1. Het lijkt wel of steeds meer mensen hooikoorts hebben, klopt dat?

Thomas Rustemeyer is dermatoloog bij Amsterdam UMC: “Ja, dat klopt. Ieder jaar ontwikkelen meer mensen hooikoortsklachten. Dat is te wijten aan epigenetische veranderingen. Dat zijn veranderingen in de manier waarop ons lichaam de genetische informatie gebruikt, zonder dat het DNA verandert.

“Zo zijn je levensstijl, of je veel of weinig slaapt, alcohol drinkt of rookt, je stressniveau en of je wel of niet beweegt van invloed op de werking van je lichaam. Maar vooral ook de wereld om je heen bepaalt de toegankelijkheid en de invloed van allergenen. Een veranderend klimaat en milieu, bijvoorbeeld, en de mate waarin je wordt blootgesteld aan pfas en fijnstof spelen een rol bij allergieontwikkeling. Die epigenetische veranderingen zijn jaarlijks verantwoordelijk voor een hooikoortsstijging van 10 tot 15 procent.”

Maurits van Maaren, internist, allergoloog en klinisch immunoloog bij Erasmus MC: “Omgevingsinvloeden, zoals wat je eet, hoeveel antibioticakuren je krijgt, of je in een omgeving woont met veel luchtverontreiniging, of je veel zeep of desinfectantia gebruikt en of je opgroeit in de stad of in een omgeving met koeien en varkens, zijn ook van invloed op de kans dat je een allergie als hooikoorts ontwikkelt.”

2. Is hooikoorts erfelijk?

Rustemeyer: “Jazeker. Hooikoorts hoort evenals allergische astma en eczeem tot de atopische aandoeningen. Atopische mensen lijden vaak aan meerdere typen allergieën tegelijk: dat wordt het atopische syndroom genoemd. Als een van je ouders een van deze aandoeningen heeft, is de kans dat jij het ook hebt 40 tot 50 procent. Hebben beide ouders last van het atopische syndroom, dan is de kans 70 procent dat jij ook belast bent. Hebben geen van beide ouders een allergie, dan is de kans dat jij het wel hebt alsnog 20 procent.”

Van Maaren: “Erfelijke aanleg speelt zeker een rol. Maar de ene persoon heeft meer aanleg om allergische aandoeningen, zoals eczeem, hooikoorts of astma, te ontwikkelen dan de ander.”

3. Waarom krijgt de een ernstige hooikoorts en heeft de ander nergens last van?

Rustemeyer: “Hooikoorts is een overreactie van het afweersysteem, dat reageert op stoffen die niet in het lichaam horen. Bij iedere stof die het lichaam binnenkomt, moet het afweersysteem kiezen: vriend of vijand, toelaten of blokkeren? Belangrijk, want schadelijke micro-organismen moeten snel herkend worden.

“Die selectie gebeurt niet altijd even nauwkeurig. Boompollen kunnen als lichaamsvreemd gezien worden en dus geweerd worden. Terwijl dat op zich geen schadelijke stoffen zijn. Dat noemen we allergenen. Een reactie van het afweersysteem op een allergeen is een allergische reactie. Allergenen zijn meestal eiwitten in pollen, huisstofmijten, huisdierenschilfers en voedingsmiddelen.

“De ene mens doet dat anders dan de ander, omdat het afweersysteem van de een nu eenmaal scherper staat afgesteld dan dat van de ander. Dus de immuunontwikkeling verschilt per mens en per leeftijd. Zeker is wel dat hoe jonger je bent, hoe actiever je afweersysteem is. Vandaar dat de meeste allergieën al op kinderleeftijd ontwikkeld worden.

“Hooikoorts hebben heeft wel een voordeel: het is een teken dat je afweersysteem goed werkt en actief is. Dat is belangrijk in landen waar veel parasieten leven, die wel levensbedreigend kunnen zijn.”

4. Soms ontwikkelt hooikoorts zich pas op latere leeftijd, hoe komt dat?

Rustemeyer: “Hoewel hooikoorts zich het vaakst ontwikkelt bij kinderen in de leeftijd van 6 tot 8 jaar, kan hooikoorts zich in principe op iedere leeftijd ontwikkelen en komt het dus ook heel vaak onder volwassenen voor. Vaak is de ontwikkeling van eczeem bij kleine kinderen de eerste klinische risicofactor voor het ontwikkelen van een allergie. Eczeem verstoort de huidbarrière en is zeer waarschijnlijk nodig voor het ontwikkelen van eerst een voedselallergie en later eventueel nog hooikoorts en astma.

“Vandaar dat kinderartsen en consultatiebureaus het ook zo belangrijk vinden dat eczeem in een vroeg stadium onder controle is. Want heb je eenmaal een allergie ontwikkeld, dan is de kans groot dat er een andere allergie bij komt. Dat kan dus ook op latere leeftijd gebeuren. Wie een allergie heeft, is dus extra kwetsbaar.”

5. Is hooikoorts te voorkomen?

Van Maaren: “Helemaal voorkomen kun je het niet. Aan de genetische aanleg kun je natuurlijk niets doen, die krijg je van je ouders overgeërfd. Maar je kunt de aanleg ervoor wel minimaliseren, door zo vroeg mogelijk te beginnen met het optimaliseren van de leefomgeving. Kinderen spelen niet meer in de modder, zitten veel binnen achter een laptop of telefoon, dragen elke dag schone kleren, wassen vaak hun handen. Het afweersysteem raakt dan verveeld en is eerder geneigd te reageren op pollen, huisstofmijten en voedingsmiddelen.

“Dus: laat kinderen buitenspelen en veel sporten, laat ze in contact komen met vee en landbouwgrond, want boerenlucht is bewezen gezond. Ga zo min mogelijk met ze naar een fastfoodrestaurant, maar laat ze veel yoghurt en vis eten en geef ze zo min mogelijk antibiotica als het niet echt nodig is. Verminder het contact met desinfecterende middelen, want we zijn veel te schoon geworden. Veel handenwassen hielp tegen het verspreiden van corona, maar is niet goed voor het ontwikkelen van allergieën.

“Om een allergie te voorkomen, is het ook noodzakelijk dat een kind vanaf 11 maanden oud wordt blootgesteld aan stoffen die allergie kunnen veroorzaken, zoals pollen en huisstofmijt. Daarnaast is het goed gedurende een periode van vijf jaar het kind drie keer per week voedingsmiddelen toe te dienen die het vaakst voedselallergie veroorzaken: pinda, noten, melk en kippeneieren. Zeker bij kinderen met een broertje of zusje of met ouders die een voedselallergie hebben, is dit een aanrader.

“Ben je eenmaal allergisch, dan zijn er geen behandelingen die je kunnen genezen van deze aandoeningen, maar gelukkig zijn er wel veel en steeds nieuwe en betere behandelingen.”

6. Is hooikoorts te genezen?

Rustemeyer: “Dat is lastig. Maar ik durf wel te stellen: niemand hoeft aan hooikoorts te lijden. Er zijn goede hooikoortsmiddelen verkrijgbaar, zoals pillen, oogdruppels en neussprays die allemaal veilig zijn en de symptomen bestrijden.

“Immunotherapie is ook een optie voor wie zeer ernstige klachten heeft. Daarbij worden gedurende drie jaar elke vier weken injecties toegediend met kleine concentraties allergenen, graspollenextract bijvoorbeeld. Naast injecties kan ook gekozen worden voor elke dag een smelttablet onder de tong. Doel: ongevoelig worden voor de stof waarvoor je allergisch bent.

“Bij de pillen gebruik je meteen de onderhoudshoeveelheid. Bij de injecties wordt de hoeveelheid bij iedere stap iets verhoogd. Beide behandelingen werken zo dat je lichaam geleidelijk kan wennen en je immuunsysteem steeds minder en uiteindelijk niet meer reageert op de allergenen en de hooikoortsklachten afnemen.”

Van Maaren: “In het algemeen krijgen mensen minder last van pollen of huisstofmijtallergie boven het 50ste jaar, maar dat geldt niet voor iedereen. Injecties of tabletten zijn vergelijkbaar effectief. Het voordeel van allergeenspecifieke immunotherapie tegenover medicatie is dat na het einde van een behandeling van drie jaar het effect blijvend is. Dit in tegenstelling tot medicatie, die alleen werkt als je het dagelijks blijft innemen. Omdat het een intensieve en dure behandeling betreft, is het bedoeld voor mensen die ondanks medicatie nog last hebben van pollen- of huisstofmijtallergie

“Verder helpt een verblijf aan de kust om de blootstelling aan stuifmeel te verminderen. Mits de wind natuurlijk wel uit het westen komt, anders waaien de pollen vanuit het binnenland alsnog je neus in.”