Waarom huidige regering (nu) moet beslissen welke grondwetsartikelen volgend parlement mag aanpassen
Welke artikelen uit de grondwet mag het volgende parlement wijzigen? Over die vraag zit de kern van de federale regering vandaag nog maar eens samen. Waarom verloopt dat zo moeizaam? En waarom bepaalt de huidige regering wat er na de verkiezingen met onze grondwet gebeurt?
Het is de laatste taak van de regering en het parlement: officieel vastleggen welke grondwetsartikelen voor herziening vatbaar zijn. Enkel die specifieke artikelen kunnen dan door het volgende parlement worden gewijzigd. Na die beslissing wordt het parlement op 8 mei ontbonden.
"De regering legt dus eigenlijk het kader vast waarbinnen het volgende parlement kan werken als het gaat over de grondwet", legt professor grondwettelijk recht Patricia Popelier van de Universiteit Antwerpen uit.
"Dat is eigenlijk vreemd, want men beslist nu iets met een meerderheid die er na de verkiezingen mogelijk niet meer is. Het idee daarachter is dat zoiets als de grondwet niet lichtzinnig gewijzigd mag worden en er dus verschillende stappen nodig zijn."
Wat is de grondwet?
De Belgische grondwet is de belangrijkste wet van ons land. Zij bepaalt de basisregels van het land: de fundamentele rechten van inwoners, de structuur van het land en de verdeling van macht tussen verschillende overheden. Het is de hoogste wet en alle andere wetten moeten ermee in overeenstemming zijn.
Het openstellen van de grondwet is in de eerste plaats belangrijk omdat het een staatshervorming mogelijk maakt. De regering moet nu dus beslissen of er volgende legislatuur een vervolg kan komen op de 6 staatshervormingen die we al gehad hebben.
Afgelopen jaren was dat niet mogelijk: de vorige regering – onder leiding van Charles Michel – had geen belangrijke grondwetsartikelen voor herziening vatbaar verklaard. De regering-De Croo sprak bij haar aanvang in 2020 wel meteen af om de grondwet op cruciale punten open te stellen.
Selectie artikels veroorzaakt onenigheid
De regering moet nu specifiek aanduiden welke van de 198 artikels uit de grondwet ze voor herziening vatbaar wil verklaren. Dan ligt vast welke hervormingen er precies mogelijk zijn na de verkiezingen. Nu puntje bij paaltje komt, is daar onenigheid over.
"Op zich is het goed dat daar discussie over is, het gaat over iets belangrijk", vindt Popelier. "Het toont wel duidelijk aan dat er eigenlijk geen gemeenschappelijke visie is op wat er met de grondwet moet gebeuren." De regering had zich nochtans voorgenomen om een staatshervorming voor te bereiden, dat stond in het regeerakkoord.
In 2021 stelde de regering daarom al een lijst op van de grondwetsartikels die volgens hen aan verandering toe waren. Het gaat om artikel 46, 48, 96, 142 en 195.
Artikel 46 en 96 bepalen hoe de regeringsvorming verloopt. Door die te wijzigen, zouden regeringsonderhandelingen in de toekomst anders georganiseerd worden. Denk aan een concrete deadline waarvoor er een nieuwe regering moet zijn of bepaalde deblokkeringsmechanismen.
Artikel 48 en 142 gaan over de controle van verkiezingen. Het parlement beoordeelt of die verkiezingen correct zijn verlopen. België moet dat systeem aanpassen. Volgens Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is die manier van werken onwettig.
De "truc" met artikel 195
Dat de regering er al enkele vergaderingen over doet om tot een akkoord te komen, is vooral te wijten aan het befaamde artikel 195.
Door artikel 195 voor herziening vatbaar te verklaren, maak je eigenlijk in één keer de hele grondwet voor herziening vatbaar
"Door dat artikel voor herziening vatbaar te verklaren, maak je eigenlijk in één keer de hele grondwet voor herziening vatbaar. Artikel 195 dient eigenlijk om de procedure te veranderen om de grondwet te wijzigen. Maar op die manier kan het parlement ook artikels wijzigen zonder dat die door hun voorgangers voor herziening vatbaar zijn gemaakt."
"Het laat het volgende parlement toe – als daarover een tweederdemeerderheid is - om zelf aan te duiden welke artikels aangepast moeten worden", legt Popelier uit.
Die manier van werken werd al eens toegepast, bij de 6e staatshervorming, maar stuit op kritiek bij grondwetsexperts. "Het is een soort van trucje dat de regering toepast om niet de specifieke artikelen te moeten aanduiden", aldus Popelier.
Net daar wringt nu het schoentje. De groenen stellen zich vragen bij die manier van werken. Ze vragen zich af of het niet beter is om wel degelijk een duidelijk kader vast te leggen en alleen specifieke artikelen open te stellen. "De grondwet is geen vodje papier dat je zomaar mag wijzigen", verwijzen ze naar de bekende uitspraak van voormalig premier Leo Tindemans.
Klimaat en abortus in de grondwet?
Ondertussen schuiven partijen ook een wenslijstje met bijkomende grondwetswijzigingen naar voor, die niets met een staatshervorming te maken hebben.
Open VLD wil bijvoorbeeld het recht op zelfbeschikking in de grondwet, zodat abortus en euthanasie niet kunnen worden afgeschaft. De liberalen willen dat ons land Frankrijk volgt, dat in maart als eerste land ter wereld abortus opnam in de grondwet.
Bij Groen hopen ze in de toekomst op een aanpassing van artikel 7bis. Dat gaat over duurzame ontwikkeling. Door een wijziging zou het federale niveau meer beslissingsrecht kunnen krijgen over klimaatbeleid en bestaat de mogelijkheid om doelstellingen steviger te verankeren.
Vraag blijft of de regering al die afzonderlijke artikels zal aanduiden of voor de gemakkelijkheidsoplossing – artikel 195 – opteert.
Het parlement - de Kamer en de Senaat - moet de lijst met artikels die de regering opstelt wel finaal goedkeuren. In de Senaat stond al enkele keren een vergadering over de grondwetsartikels gepland. Maar bij gebrek aan consensus binnen de regering werd die steeds uitgesteld.
Nog veel stappen tot een echte grondwetswijziging
Voor het tot echte grondwetswijzigingen komt, is er nog een lange weg af te leggen. De volgende regering moet het erover eens geraken en twee derde van het parlement moet de wijziging goedkeuren. Het is afwachten hoeveel ruimte daarvoor zal zijn. Hoe groter de radicale partijen op 9 juni, hoe moeilijker het zal worden om zo'n grote meerderheid te vinden.
De kans op een nieuwe grote staatshervorming lijkt hoe dan ook klein. De PS - in Wallonië volgens de laatste peiling nog steeds goed voor meer dan een kwart van de stemmen - heeft tijdens de campagne al meermaals laten verstaan dat die er niet komt als het van hen afhangt. Dat is "politieke fictie" aldus PS-vicepremier Pierre-Yves Dermagne.
Bekijk: Terzake-reportage over onze 194 jaar oude grondwet
