Het dossier dat al 14 jaar aansleept: hoe staat het nog met Operatie Kelk, het onderzoek naar seksueel misbruik in de Kerk?

Het zijn beelden die in het collectieve geheugen zitten: op 24 juni 2010 vliegen er dozen vol documenten door de lucht in Mechelen. Speurders zijn binnengevallen in het aartsbisschoppelijk paleis, en gooien dozen met in beslag genomen documenten door een openstaand raam naar buiten.

De politie valt ook binnen in de woning van kardinaal Danneels, in de Sint-Romboutskathedraal, bij het Rijksarchief en bij de commissie die zich bezighield met de opvang van misbruikslachtoffers binnen de Kerk. Die commissie stond toen net onder leiding van kinderpsychiater Peter Adriaenssens. België en de wereld maken dan kennis met Operatie Kelk.

Drie maanden daarvoor was een eerste schokgolf door de Kerk getrokken, toen de toenmalige bisschop van Brugge, Roger Vangheluwe, ontslag had genomen. Zijn neef had de dag ervoor tegenover de commissie-Adriaenssens verteld hoe de bisschop hem jarenlang misbruikt had. De neef heeft zijn verhaal ook verteld in "Godvergeten".

Een tijdje na het ontslag van Vangheluwe stapt oud-magistrate Godelieve Halsberghe naar het gerecht. Zij was vóór Peter Adriaenssens de voorzitster van de commissie voor misbruikslachtoffers in de Kerk. Volgens haar was kardinaal Danneels mee op de hoogte van grootschalig misbruik in de Kerk, en hield hij dossiers verborgen in de crypte van de Sint-Romboutskathedraal. Daarmee start het onderzoek naar grootschalig misbruik en doofpotoperaties binnen de Kerk.

Intussen zijn we bijna 14 jaar later, en tot een proces is het nog niet gekomen. Nochtans was de onderzoeksrechter in 2014 al klaar met haar onderzoek. 

Op basis van dat onderzoek kwam de zaak in 2016 een eerste keer voor de raadkamer. Het federaal parket wilde daar vragen om het niet tot een proces te laten komen, maar de verjaring uit te spreken: van de 68 verdachten die in het dossier genoemd werden, waren er 37 intussen overleden; 4 anderen waren al veroordeeld; en voor de 27 anderen waren de feiten te lang geleden om nog vervolgd te kunnen worden.

Dat kwam uiteraard omdat veel slachtoffers uit schaamte of angst jarenlang hadden verzwegen dat ze misbruikt waren, en zich pas door het openbarsten van de zaak-Vangheluwe sterk genoeg voelden om voor het eerst hun verhaal te doen. 

Maar de slachtoffers vroegen toen, in 2016, bijkomend onderzoek, onder meer naar beeldmateriaal op de computer van ex-bisschop Vangheluwe. Volgens advocaten Walter Van Steenbrugge en Christine Mussche ging het overduidelijk om beelden van kindermisbruik, maar volgens het federaal parket ging het om pornobeelden met meerderjarigen. Een expert moest meer duidelijkheid brengen.

Volgens het federaal parket is er ook veel tijd gekropen in het onderzoek naar een Vlaamse priester die kinderen zou hebben misbruikt in Brazilië. Dat onderzoek is toegevoegd aan Operatie Kelk, waardoor veel stukken uit het Portugees vertaald moesten worden.

Al dat werk was klaar in 2018. Maar intussen hadden nieuwe slachtoffers zich gemeld als burgerlijke partijen. Daarom kreeg het federaal parket in 2021 de opdracht om een nieuwe eindvordering te maken. Het is nu wachten tot het federaal parket met die nieuwe vordering naar een raadkamer trekt. Wellicht komen ze, net als in 2016, tot de conclusie dat de zaak verjaard is, maar het is afwachten hoe de raadkamer daarover zal oordelen.

Ook de aanslagen van 22 maart 2016 zouden volgens het federaal parket voor vertraging gezorgd hebben: de magistrate die verantwoordelijk is voor Operatie Kelk, heeft ook de handen vol gehad met het proces van de aanslagen. Daardoor heeft ze zich het voorbije jaar niet meer met Operatie Kelk kunnen bezighouden. Wellicht zal ze na afloop van het proces wel proberen om het dossier opnieuw voor de raadkamer te brengen.

De advocaten van de slachtoffers vermoeden dat er meer achter zit. Volgens hen is het federaal parket bang om met het dossier naar de raadkamer te gaan. Ze verwijzen vooral naar 4.000 documenten die uit het dossier verdwenen zijn. Na een lange juridische strijd besliste het Brusselse hof van beroep dat die documenten mochten worden teruggegeven aan de Kerk. De slachtoffers zeggen dat ze daar nooit van op de hoogte zijn gebracht, en verbazen zich erover dat het federaal parket daar geen cassatieberoep tegen heeft aangetekend. 

"Nochtans had datzelfde hof van beroep eerder al beslist dat die stukken in het dossier moesten blijven", zegt Walter Van Steenbrugge. "Waarom heeft die ene rechter dan plots anders geoordeeld, zonder dat de slachtoffers op de hoogte waren? En waarom heeft het parket toegelaten dat die stukken werden opgehaald?" In gerechtelijke hoek is dan weer te horen dat de stukken onderzocht zijn door de politie, en dat die tot de conclusie kwam dat er geen relevante informatie tussen zat. De Hoge Raad voor Justitie heeft nu ook wel gezegd dat de slachtoffers wel degelijk uitgenodigd hadden moeten worden. 

Advocaten Van Steenbrugge en Mussche zeggen intussen dat ze naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zullen stappen tegen de teruggave van die stukken aan de Kerk.

Daarvoor is het afwachten wat de raadkamer uiteindelijk zal oordelen. Volgt ze het federaal parket in zijn conclusie dat de hele zaak verjaard is? Of vindt ze toch nog elementen waardoor het tot een proces komt? Er bestaat ook nog de kans dat slachtoffers bijkomend onderzoek vragen.

Als de zaak uiteindelijk verjaard zou blijken, dan wil dat zeggen dat Roger Vangheluwe onbestraft blijft, omdat het misbruik van zijn neef verjaard is. Het wil ook zeggen dat de top van de Kerk niet vervolgd wordt voor schuldig verzuim, ook al omdat de feiten van te lang geleden dateren.

Het wil niet zeggen dat alle kindermisbruikende priesters aan hun straf ontsnappen: het federaal parket heeft alle dossiers waarin volgens hen nog een veroordeling mogelijk was, doorgespeeld aan de lokale parketten. Het zou om enkele honderden dossiers van kindermisbruik gaan die mogelijk nog niet verjaard waren. Tot hoeveel veroordelingen die geleid hebben, is onduidelijk.

Honderden slachtoffers hebben ook een schadevergoeding gekregen van de Kerk. Volgens de meest recente cijfers hebben 764 mensen zich gemeld bij de opvangpunten die de Kerk in 2012 oprichtte, en nog eens 628 mensen bij het Centrum voor Arbitrage. De meeste slachtoffers waren mannen uit het Nederlandse taalgebied, die meer dan 30 jaar geleden misbruikt zijn. De grote meerderheid kreeg een schadevergoeding.

Daarnaast hebben advocaten Van Steenbrugge en Mussche geprobeerd om de Heilige Stoel, het bestuur van de katholieke Kerk, voor de rechtbank te dagen. Ze wilden op die manier bewijzen dat de Kerk als geheel het misbruik in de doofpot stopte, en zo een schadevergoeding krijgen. Maar die vraag werd afgewezen: de Heilige Stoel is ook een land (Vaticaanstad) en kan dus niet vervolgd worden, zo bevestigde uiteindelijk ook het Europees Hof voor de Mensenrechten.