De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), die migranten begeleidt bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst, krijgt sinds een half jaar wekelijks zo'n tien telefoontjes met vragen hierover - zowel van Syriërs die nog in de asielprocedure zitten als van Syriërs die al een verblijfsvergunning hebben.

'Ze kunnen niet aarden in Nederland of willen voorkomen dat ze terug moeten naar het land waar ze het eerst asiel hebben aangevraagd', zegt Pieter Maas, manager bij de IOM. 'Dan gaan ze liever direct terug naar Syrië, of naar een ander land in de regio waar nog familie zit.' Wat meespeelt is dat het oorlogsgeweld in Syrië in sommige regio's is afgezwakt. Vooral in regeringsgebied is het al geruime tijd rustig.

De IOM geeft vooralsnog geen gehoor aan de terugkeerwens van de Syriërs. Daarvoor is de veiligheidssituatie te onstabiel. Wel heeft de IOM verscheidene Syriërs geholpen met hervestiging in de regio. 'Een paar Syriërs zijn vorig jaar vertrokken naar Armenië, waar ze recht hadden op langdurig verblijf', zegt Maas. 'Ook is een aantal vertrokken naar Libanon. Eén persoon heeft zich in Turkije gevestigd.'

Volgens het ministerie van Veiligheid en Justitie zijn in 2017 twintig Syriërs vanuit Nederland teruggekeerd naar hun vaderland. Vijftien van hen zaten nog in de procedure. Door terug te keren raken ze hun recht op een verblijfsvergunning kwijt. Van de andere vijf Syriërs is niet bekend wat hun status was. Tien Syriërs verruilden vorig jaar Nederland voor een ander land in het Midden-Oosten.

Mogelijk is er sprake van een grotere groep illegale terugreizigers, die via Libanon of Turkije de grens met Syrië is overgestoken. Deze vorm van reverse migration is in opkomst, blijkt uit internationale onderzoeken. Syriërs betalen smokkelaars aanzienlijke bedragen om terug te keren naar hun thuisland. Ze zijn gefrustreerd over de lopende asielprocedure en zien geen toekomst in het land waar ze naartoe zijn gevlucht.

'Als gezinshereniging langdurig uitblijft, kan het zijn dat Syriërs teruggaan naar Syrië of de regio', zegt Luke Korlaar, juridisch beleidsmedewerker bij VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Hij kent de verhalen over vrijwillige en niet-reguliere terugkeer, al gaat het volgens hem om kleine aantallen.

De wachttijd in Nederland voor toestemming tot gezinshereniging is door het groeiend aantal aanvragen opgelopen tot bijna een jaar, terwijl de wettelijke termijn zes maanden is. Er verblijven ruim 60 duizend Syriërs in Nederland; zo'n 11 duizend hebben hier dit jaar asiel gekregen. 'Voor het overgrote deel zijn dat aanvragers die via gezinshereniging zijn binnengekomen', aldus Korlaar.

'Iedereen gaat er tegenwoordig van uit dat vluchtelingen die binnenkomen hier blijven. Maar dit is helemaal niet het geval, zegt Han Entzinger, hoogleraar migratiestudies aan de Erasmusuniversiteit van Rotterdam. 'Ook Joegoslaven zijn in groten getale teruggekeerd toen het veiliger werd in hun land.' Hoe langer een oorlog duurt, des te kleiner de kans dat migranten terugkeren. Entzinger: 'Ze schieten wortel in de samenleving in de vorm van een partner, contacten en een baan, maar dit is nog niet van toepassing op de meeste Syriërs. Daarvoor duurt de oorlog nog te kort.'

Niet alleen onder Syrische vluchtelingen, ook onder Syrische Nederlanders leeft de wens terug te keren naar hun land van herkomst. Die groep heeft een dubbele nationaliteit, wat bezoek aan familie of vrienden vereenvoudigt. Op vertoon van hun Syrische paspoort kunnen zij de grens met Libanon oversteken. Met hun Nederlandse paspoort kunnen zij probleemloos weer terugreizen.

De eerste Syriërs durven het aan terug te keren
Nu het oorlogsgeweld is geluwd en het IS-kalifaat ten einde, gaan Syrische Nederlanders terug voor familiebezoek. Dat zijn niet de Syriërs die recentelijk zijn gevlucht, maar vaak Assad-aanhangers die al langer in Nederland wonen. (+)