Supersonisch naar New York: opvolger Concorde gaat dit jaar de lucht in

Supersonische vliegtuigen beloven een einde te maken aan het ellenlang opgevouwen zitten in een krap stoeltje op weg naar, zeg, New York. Want zo'n toestel doet er naar die stad straks hooguit vier uur over. Net als de iconische Concorde, die zijn eerste vlucht in de jaren zestig maakte.

Nasa heeft vliegtuigbouwer Lockheed Martin opgedragen de supersonische QueSST te ontwerpen. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie wil af van de gebruikelijke 'buis met vleugels', zoals de Concorde. Dat vliegtuig was misschien snel, maar de cabine was zo smal dat reizigers nauwelijks ruimte hadden.

"Het toestel zat aan de grenzen van wat destijds technisch mogelijk was," zegt vliegtuigingenieur Joris Melkert van de TU Delft. "Het vliegtuig was zwaar en had brandstof slurpende, lawaaiige motoren om vooruit te komen. Inmiddels gebruiken vliegtuigbouwers allerlei lichte materialen voor rompen en vleugels. De grootste uitdaging is nu om de motoren van de supersonische vliegtuigen zo zuinig en stil mogelijk te maken."

De Sovjet-Unie had als eerste een supersonisch passagiersvliegtuig, de Toepolev Tu-144, maar dat toestel bleek onveilig en heeft dan ook nauwelijks gevlogen. Frankrijk en Groot-Brittannië bouwden de Concorde. Het was een geldverslindend prestigeproject, dat uiteindelijk maar zestien toestellen opleverde. Die vlogen hoofdzakelijk van Londen en Parijs heen en weer tussen Washington en New York. De honderd passagiers waren daarbij vooral popsterren, zakenlieden en vliegtuigfreaks die jaren hadden gespaard om een keertje mee te kunnen. Een ticket kostte liefst 11.000 dollar. Inclusief champagne en kaviaar, dat dan wel.

Opgerekt

Hoog boven de Atlantische Oceaan, als de Concorde op volle snelheid was, rekte het vliegtuig door wrijving en opwarming centimeters uit. Een gezagvoerder van British Airways vertelde eens dat de vliegers hun pet in de kier stopten die ontstond tussen het instrumentenpaneel en de achterwand van de cockpit. Pilotenhumor.

De carrière van Concorde eindigde op 25 juli 2000. Bij een vliegramp met een toestel ter hoogte van de Parijse voorstad Gonesse kwamen die dag 113 mensen om het leven.

Het bleek de genadeslag voor het toestel, dat te kampen had met toenemende kosten voor kerosine. Toen in 2001 ook nog eens de luchtvaart in crisis raakte na de terreuraanslagen van 11 september, werd besloten het voorgoed aan de grond te houden.

Het Amerikaanse Boeing was even daarvoor met plannen voor de bijna supersonische Sonic Cruiser gekomen, maar dat project strandde: te duur en technisch te ingewikkeld. "Zo'n vliegtuig moet heel gestroomlijnd zijn: twee keer zo snel vliegen betekent vier keer meer weerstand," zegt Melkert. "Om die te overwinnen, is meer brandstof nodig en daardoor neemt het gewicht van het vliegtuig toe. Terwijl je juist een zo zuinig en licht mogelijk toestel wilt."

Geluidsbarrière

Ook het doorbreken van de geluidsbarrière levert problemen op. Er ontstaat een drukgolf die zo'n knal produceert dat op de grond bij huizen de ramen uit de sponningen klappen. Daarom mocht ultrasnel vliegen alleen boven de oceaan. Dat heeft bouwers er lang van weerhouden supersonische passagierstoestellen te maken.

Nasa denkt dat de herrie kan worden verminderd met allerlei aerodynamische foefjes. Lukt dat, dan kan het toestel in de toekomst ook met een bloedgang over land vliegen. Dat maakt het weer aantrekkelijker voor luchtvaartmaatschappijen om ze te gaan gebruiken.

Bij de ontwikkeling van zijn snelle vliegtuig heeft Nasa inmiddels flinke concurrentie. Andere bouwers werken ook al aan supersonische zakenjets voor oliesjeiks en andere miljardairs. Het verst gevorderd is het Amerikaanse Boom Supersonic, dat een pijlsnel passagierstoestel op de markt gaat brengen. Het heeft er al 76 van verkocht en dit jaar zal een prototype zijn eerste vlucht maken.

Boom test eerst een kleine versie en bouwt dan de Boom 2, een toestel met plaats voor vijftig passagiers. Het vliegtuig kan 8000 kilometer afleggen met een snelheid van bijna 2500 kilometer per uur. Dat is sneller dan de Concorde.

Boom zegt dat passagiers straks hetzelfde kwijt zijn als voor hun huidige businessclassticket, zo'n 4500 euro. "Met die prijs en zo weinig mensen in een toestel vraag ik me af of de kosten worden terugverdiend," zegt luchtvaarteconoom Hans Heerkens. "Aan de andere kant: de Concorde was juist weer te duur. Mensen haakten af omdat de prijs van een ticket niet in verhouding stond tot de tijdwinst. Supersonisch vliegen is moeilijk rendabel te krijgen. Ik zou dan ook niet graag geld steken in de ontwikkeling ervan. Er wordt wel eens gezegd: als je in de luchtvaart miljonair wilt worden, moet je als miljardair beginnen."

Toch is Heerkens 'voorzichtig optimistisch'. "Als een zakenman straks in vijf uur van Los Angeles naar Tokio vliegt, spaart hij een overnachting en een reisdag uit. Daarvoor wil hij wel de businessklasprijs neertellen, iets wat hij nu waarschijnlijk ook al doet. Voor Jan met de pet zal supersonisch vliegen een bijzonderheid blijven, maar voor mensen die voor hun werk op pad moeten, is er zeker een markt voor."

Richard Branson

Boom is ervan overtuigd dat zijn vliegtuig een succes wordt. Het bedrijf heeft knappe koppen aangetrokken van onder meer motorenfabrikant Pratt & Whitney, Nasa, Gulfstream, Lockheed Martin en Boeing. Het project wordt bovendien gesteund door Virginbaas Sir Richard Branson, die kennis opdeed met de ontwikkeling van ruimtevliegtuigen voor Virgin Galactic. Branson zegt dat hij, als het project slaagt, tien vliegtuigen koopt bij Boom.

Ook vliegtuigingenieur Melkert stelt dat het supersonische vliegen terugkomt. "Wereldwijd hebben mensen meer geld te besteden en daarmee neemt de behoefte aan sneller reizen toe. Op korte afstanden loont supersonisch vliegen niet, daarvoor is de tijdwinst te klein. Maar voor de lange afstanden kunnen fabrikanten zich gaan richten op vliegen in de ruimte. Of misschien wel op vliegen met de snelheid van het licht."