Professor Mensenrechten Eva Brems: ‘Samenwerking met Columbia University ook onder de loep nemen’

“Het zijn confronterende tijden voor wie met mensenrechten bezig is”, vertelt Brems over haar handtekening onder de brief. “Niet alleen de oorlogen choqueren, ook de reactie daarop verbaast: in verschillende westerse landen staat de vrijheid van meningsuiting onder druk. Dat had ik absoluut niet verwacht.”

Voor wie niet mee is: de aanleiding voor de brief is de grimmige sfeer op de campus van Columbia University. Daar hebben studenten een tentenkamp opgetuigd uit protest tegen de bombardementen op Gaza. Daarop nam rector Minouche Shafik een controversiële beslissing: ze stuurde eind vorige week de politie af op haar studenten.

Die werden gearresteerd, tientallen zijn geschorst en de campus is in een soort lockdown: de universiteit is afgesloten en de lessen gaan online door. Daarop escaleerde de situatie: inmiddels hebben de studenten de gebouwen gebarricadeerd.

Een duizendtal academici vanuit de hele wereld hebben ondertussen een open brief ondertekend die opgesteld is door Scientists for Palestine, waarin zij het optreden van het universiteitsbestuur aanklagen. Volgens hen ondermijnt de instelling het democratische meningsverschil.

Een lockdown, arrestaties, studenten die geschorst worden, professoren die de namen opvragen van de pro-Palestijnse studenten: dat gaat toch heel ver?

“Zeker. Het is net de rol van een universiteit om studenten te beschermen tegen dit soort intimidaties. De schijnwerpers zijn nu gericht op de protesten in de Amerikaanse universiteitscampussen, waar de studentenprotesten enorm geproblematiseerd worden. Maar ook in Europa zijn de voorbije maanden academici in de problemen gekomen nadat ze zich kritisch uitlieten over Israël.

“Zo zag een joods-Amerikaanse filosofieprofessor recent hoe een aanbod voor een prestigieuze leerstoel aan de universiteit van Keulen werd ingetrokken nadat ze brief ondertekende dat de Israëlische bombardementen veroordeelde. Ook de bekende Amerikaanse academicus Judith Butler moest zich terugtrekken uit een prestigieuze lezingenreeks in Frankrijk omwille van haar pro-Palestijnse uitspraken.

“En twee weken geleden werd Ghassan Abu-Sittah, de Brits-Palestijnse rector van de universiteit van Glasgow, de toegang tot Duitsland ontzegd waar hij op een pro-Palestijnse bijeenkomst zou spreken over zijn recente ervaringen als arts in Gaza. Dat choqueert mij, te meer omdat een universiteit bij uitstek een plek is waar kritisch denken en spreken mogelijk moet zijn.”

De Amerikaanse studenten worden verweten antisemitisch te zijn.

“Het is uiteraard belangrijk om te reageren tegen hate speech of onverdraagzaamheid, maar we moeten waakzaam zijn voor dat argument. Sinds een aantal jaren bestaat de neiging om het begrip antisemitisme zodanig op te rekken dat kritiek op Israël of het zionisme meteen gelijk gesteld wordt met antisemitisme. Dat is niet correct: kritiek op het handelen van een staat is net de kern van vrije meningsuiting, zeker in tijden van oorlog.”

De studenten willen dat hun universiteit alle banden verbreekt met Israëlische bedrijven en onderzoekscentra die de oorlog ondersteunen. Speelt dat ook bij ons?

“De Vlaamse universiteiten voeren sinds een aantal jaren een mensenrechtenbeleid waarbij alle externe partners worden beoordeeld op hun track record op dat vlak. Dat is tamelijk uniek in de wereld. Mijn universiteit is niet zo transparant over de uitkomst van dat onderzoek, maar ik weet dat de Universiteit van Antwerpen recent één samenwerking met een Israëlische partner heeft stopgezet.

“Ik stel me nu de vraag of we niet stilaan op een punt zijn aanbeland dat we de samenwerking met Columbia University ook onder de loep moeten nemen. We hebben de voorbije jaren de samenwerking met een aantal Russische universiteiten opgeschort omdat ze repressief optraden tegen medewerkers en studenten met een afwijkende mening, ik stel vast dat ook in New York net hetzelfde gebeurt.

“Of dat realistisch is? Zo’n doorlichting vereist natuurlijk een objectief onderzoek - zoiets beslis je niet op basis van nieuwsberichten. Ook de universiteit zelf moet gehoord worden. Ik kan me voorstellen dat Columbia University met iets meer constructieve of genuanceerde antwoorden komt dan de universiteiten uit Rusland.”

Rector Minouche Shafik verkeert in een lastige positie: net als haar collega rectoren moest ze zich al voor het Congres verantwoorden voor het ‘oprukkende antisemitisme’ op haar campus, tegelijk zwelt het studentenprotest aan.

“Ik denk dat het inderdaad heel moeilijk is om goed om te gaan met een situatie die zo gepolitiseerd is, maar er is wel een heldere leidraad: de bescherming van de vrije meningsuiting en de studenten van je instelling. Dat is vandaag niet simpel, maar net in moeilijke tijden zijn die principes eens zo belangrijk.

“Ik ben heel blij dat ik leef en werk op een plek waar ik een open brief kan ondertekenen zonder te moeten vrezen voor de consequenties. Tot voor kort vond ik dat ook evident, maar de laatste maanden besefte ik dat dat naïef was. Vlaams Belang heeft een uitgebreide nota opgesteld waarin ze pleiten om universiteiten inhoudelijk te controleren op ‘wokeness’.

“Dat is best ironisch: ze gebruiken het concept academische vrijheid om de academische vrijheid in te perken. Naar verluidt circuleren er ook namen van ‘woke professoren’ op sociale media, waaronder de mijne, en in Duitsland loopt het extreemrechtse AfD rond met hetzelfde plan. Voorlopig ervaren wij daar weinig hinder van, maar we moeten wel waakzaam blijven.”