Streng is het nieuwe normaal: is het beleid van Francken wel zo uitzonderlijk?

De alarmkreet van expert Koert Debeuf in De Morgen over de Sudan-deal van staatssecretaris Francken heeft ook het buitenland bereikt. Debeuf waarschuwt voor de waarschijnlijke betrokkenheid van de geheime politie bij de missie die Sudan komt opzetten in België om Sudanezen zonder papieren te identificeren.

Onder meer de Britse krant The Telegraph, de Franse Le Parisien en de Duitse zender ARD berichtten er kritisch over. In The Telegraph wordt staatssecretaris Francken getypeerd als “een flamboyante Vlaams-nationalist, berucht om zijn harde lijn tegenover migratie”.

Het is aannemelijk dat Theo Francken zich de beroering laat welgevallen. Omdat hij niet het type politicus is dat aandacht schuwt. Maar ook om beleidsmatige redenen. Internationale media fungeren als roeptoeter met afschrikkingseffect op toekomstige migranten. Net wat toch al de bedoeling was van de samenwerking met Sudan.

Niet uitpakken

In de Kamer bevestigde vicepremier Jan Jambon (N-VA) dat de hele regering zich achter de Sudan-aanpak schaart. Dat de coalitiepartners enkel zwijgend instemmen, klopt niet, beklemtoont Kamerlid Nahima Lanjri (CD&V): “We hebben erop aangedrongen dat de samenwerking gebeurt met respect voor de mensenrechten. Er mag absoluut geen risico zijn op foltering. Ik vraag me echt af hoeveel van die Sudanezen dan ook echt teruggestuurd zullen worden. Ik denk: niet veel.”

Dan nog blijft de vaststelling dat het migratiebeleid stukje bij beetje lijkt te verharden. Niet enkel in retoriek. De verstrenging van de vreemdelingenwet is een voorbeeld. Onder Franckens impuls worden geen internationale verdragen geschonden, maar de legale ondergrens wordt wel de nieuwe norm.

Die tendens blijkt ook in de dagelijks praktijk. Ngo’s als Caritas worden niet langer betrokken bij hervestiging. Zo verhardt, bijna ongemerkt, ook de ‘zachte’ kant van het asielbeleid.

“Het is dubbel”, oordeelt Lanjri. “Meer mensen komen in aanmerking om het land uitgezet te worden. Tegelijkertijd is er ook bescherming toegevoegd: ik heb erop toegezien dat de niet-begeleide minderjarigen beter beschermd worden. Maar daar pakt Francken nooit mee uit.”

Het punt is: CD&V ook niet (meer). Bang om weggezet te worden als naïeve opengrenzenaanhangers. En tactisch beducht om de ster van vedette Francken nog hoger de lucht in te jagen.

Orbán wint

Wat in België buiten beeld blijft, is dat die verharding Theo Francken geen extremist of uitzondering maakt in Europees perspectief. Integendeel. De tendens is algemeen.

Het verloopt zelfs overal bijna identiek. Er is de rumoerige voorhoede, waartoe Francken net als bijvoorbeeld de Hongaarse premier Viktor Orbán behoort (wat hen nog niet inwisselbaar maakt). En er is het zwijgende midden, dat juist door te zwijgen de ontwikkeling enkel bekrachtigt. Het brengt de Europese nieuwssite Politico.eu tot de conclusie: “Orbán wint het migratiedebat”.

De scherpte van die Europese paradigimawissel bleek bij de State of the Union van commissievoorzitter Jean-Claude Juncker vorige week. In het luikje migratie legde Juncker de volle nadruk op het optrekken van de verdediging. “De buitengrenzen van Europa worden nu beter beveiligd.” En ook: “De instroom van irreguliere migranten hebben we weten in te dammen.”

De nadruk op verhinderen en terugsturen is een letterlijke echo van de eenzijdige retoriek van Orbán. Of van Theo Francken. En opnieuw is het meer dan retoriek alleen. Na kritiek – eerst van de voorhoede, dan algemeen – op hun reddingsacties en de inperking ervan, aarzelen ngo’s om nog de Middellandse Zee op te gaan. Tegelijk worden met Libische milities deals beklonken om migranten af te stoppen.

Die nieuwe aanpak is het werk van de sociaal-democratische Italiaanse regering. Hij kwam er mede op aansturen van de Franse president Macron, toch de nieuwe held van links-liberaal en verlicht Europa.

De Wever en Merkel

Maar ook commissievoorzitter Juncker behoorde, tot voor kort dus, tot de verdedigers van een empathischer Europa. Het wir schaffen das-kamp, zeg maar, naar de historische woorden van de Duitse bondskanselier Angela Merkel.

In november 2015 voorspelde N-VA-voorzitter Bart De Wever nog dat het ontslag van Merkel “nog een kwestie van weken” was. Zondag zullen de Duitse kiezers haar een nieuwe ambtstermijn gunnen – een record in naoorlogs Duitsland.

Wat De Wever onderschatte, is Merkels talent om pragmatisch het eigen beleid om te buigen. Ook zij verhardde de koers, nadat gebleken was dat een groot deel van de rest van Europa niet zou volgen. Zo sloot ze bijvoorbeeld de pushback-deal met Turkije. “Een fout rechtzetten is moedig. Ik wens Merkel alle succes zondag”, tweette De Wever gisteren.

Een groot deel van de verklaring voor de verharding zit in de slecht gemanagede vluchtelingencrisis van 2015. Volgens cijfers van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR bereikte de wereldwijde vluchtelingenstroom ook in 2016 weer een recordhoogte. 

Al moeten de cijfers voor de EU gerelativeerd worden. Meer dan de helft van de 5,2 miljoen in Europa gesitueerde vluchtelingen verblijven in Turkije (2,9 miljoen). Geen enkel EU-land komt nog maar in de buurt van landen als Turkije, Pakistan, Libanon, Iran, Uganda of Ethiopië.

Noors voorbeeld

Maar dat voelt de Europeaan zelf anders aan. ‘Wir schaffen es nicht mehr’ is het sentiment dat aan belang wint. Uit een wereldwijde peiling van Ipsos blijkt dat de publieke opinie over migratie blijft versomberen. België behoort tot de meest sceptische landen. Maar opvallend: dat was ook al zo in 2011, andere landen hebben ‘ons’ sindsdien bijgebeend.

Voor politici die een hard migratiebeleid voorstaan, biedt dat een dubbele opportuniteit. Ook al is de acute crisis weg, het draagvlak blijft voor een voortdurende verstrenging. Politici die zich daarop stoer beroemen, kunnen bovendien een electorale bonus verwachten.

Het is geen toeval dat N-VA-toppers zoals Theo Francken twee weken geleden zo verguld reageerden op de stembusresultaten in Noorwegen. Daar won de rechts-populistische Vooruitgangspartij vanuit de regering de stembusslag. Dat lukte mede dankzij een hard migratiebeleid, dat staatssecretaris Francken zelfs ter inspiratie naar Oslo lokte.

De Vooruitgangspartij toont de N-VA de weg. Hard en soms meedogenloos communiceren over migranten en identiteit verzoent het politiek wantrouwige deel van de achterban met regeringsdeelname. Theo Francken is niet de enige Europese politicus die die nuchtere strategische analyse maakt.