Vrijdag begint een financiële veldslag zoals Europa nog nooit heeft gezien

De kopjes diepzwarte koffie worden haastig opzijgeschoven als de Bulgaarse vicepremier Tomislav Donchev een twee meter lange landkaart uitrolt over zijn zwaar gepolitoerde werktafel. "Dit", zegt Donchev terwijl zijn vinger over gele, rode, blauwe en zwarte lijntjes op de kaart glijdt, "is waarom een stevige EU-begroting nodig is. Wegen, spoorlijnen, energienetwerken, waterzuiveringsinstallaties, allemaal aangelegd met Europees geld. Ons land is er dankbaar voor."

Zijn premier Bojko Borissov - momenteel de EU-voorzitter - formuleert de boodschap nog explicieter: "De Europese Unie is het beste dat Bulgarije is overkomen. We houden van de EU en we houden nog meer van Europa als we nog meer geld krijgen." Hij vertolkt het gevoel in alle Oost- en Zuid-Europese lidstaten, de grootste ontvangers van EU-subsidies. De waarschuwing die Borisov daarop laat volgen maakt echter duidelijk dat de Bulgaarse liefde niet onvoorwaardelijk is: "Als iedereen zijn centen gaat tellen, eindigt het in een scheiding."

En toch is dat precies wat de 27 lidstaten de komende maanden gaan doen: centen tellen. Morgen geven de regeringsleiders de aftrap voor het opstellen van de nieuwe meerjarenbegroting (2021-2027) van de EU. De huidige (2014-2020) is goed voor ruim 1.000 miljard euro - grotendeels opgebracht door de lidstaten - en als het aan de Europese Commissie ligt komt daar zeker 100 tot 200 miljard bij.

Nieuwe prioriteiten

Nu is het traditie in Europa dat een nieuwe begroting ontaardt in verbeten, nachtelijke onderhandelingsrondes. Maar de komende euroveldslag zal alle voorgaande doen verbleken, voorspellen betrokken diplomaten en EU-ambtenaren. "Wat op tafel ligt is de giftigste cocktail ooit."

Daarmee doelen ze op een combinatie van budgettair dodelijke ingrediënten, te beginnen met de brexit. Het vertrek van Groot-Brittanniëslaat een gat in de EU-begroting van circa 13 miljard euro per jaar, raamt de Europese Commissie. Ruim 90 miljard dus, voor de hele begrotingsperiode.

Dan zijn er de nieuwe prioriteiten: strengere bewaking van de Europese buitengrenzen, een migratiebeleid, een defensiefonds, het opvoeren van de strijd tegen terreur, de digitalisering van Europa en de omschakeling naar duurzame economie, enzovoort. Europees Commissaris Günther Oettinger (Begroting) becijfert de kosten ervan op minimaal 10 miljard per jaar, voor de hele meerjarenbegroting 70 miljard.

Tot slot is er wat in Brussels jargon 'conditionaliteit' wordt genoemd: aan welke voorwaarden moet een lidstaat voldoen, wil die geld ontvangen uit de EU-kas. Tot nog toe kon een EU-subsidie worden opgeschort als een land sjoemelde bij de besteding ervan. De nieuwe eisen die de regeringsleiders nu opperen, gaan veel verder. EU-subsidies worden gekoppeld aan hervormingen van de economie, het accepteren van Brusselse asielquota, een functionerende rechtsstaat en naleving van de EU-concurrentieregels. "Nucleair materiaal", zegt een EU-ambtenaar.

_{Lees hieronder verder}

Voorzichtig

Ziehier de cocktail: minder geld, meer wensen en extra eisen. En dat met 27 landen die allemaal een vetorecht hebben. "Niemand wil meer betalen, niemand wil minder ontvangen", concludeerde voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie begin dit jaar met lichte ironie.

Zich bewust van de explosiviteit en complexiteit slaat EU-president Donald Tusk een voorzichtige toon aan in zijn twee pagina's tellende 'agenda' die de leiders deze week ontvingen. Tusk geeft geen richting maar stelt drie vragen: waaraan moet het geld worden uitgegeven? Hoeveel kan worden uitgeven? Wanneer moet de meerjarenbegroting zijn afgekaart? "Een verstandige aanpak", zegt een diplomaat. "Maar let op: zodra de leiders hun prioriteiten aanvinken, begint de teller te lopen."

Met het oog daarop presenteerden Juncker en Oettinger vorige week een 21 pagina's tellende 'menukaart'. Naast een serie handige grafieken voor de minder geïnformeerde leider - hoe groot is het EU-budget (1 procent van het EU-bruto nationaal product); wie ontvangt het meest (Polen); wie profiteert het meest van de interne markt (Duitsland) - bevat het document voor het eerst een doorrekening van de prijs die kleeft aan Europese ambities.

Veiligere buitengrenzen? Dat kan: door het bestaande huidige Europese grens- en kustwachtagentschap (opgericht in 2016, werkend met nationale douaniers) iets op te rekken (kosten: 8 miljard in 7 jaar). Of met een volledig opgetuigde Europese grenswacht (100.000 EU-douaniers) waarmee de prijs op 150 miljard komt.

Uitbreiding van het studentenuitwisselingsprogramma Erasmus, een troetelkindje van de EU? Verdubbelen van het programma komt op 30 miljard in 7 jaar, een verdriedubbeling op 90 miljard.

Of maken de leiders liever werk van hun belofte de eurozone te versterken met een nieuwe pot geld van 25 miljard? Zoals Juncker bij de presentatie van zijn 'menukaart' zei: begrotingen opstellen is geen werk voor boekhouders maar voor politici met ambities.

Hoewel de Commissie pas begin mei haar begrotingsvoorstel op tafel legt, tilde Juncker al een tipje van de sluier op. Hij wil geen 'drastische ingrepen' in landbouwbeleid en bij de subsidies voor armere regio's, samen goed voor bijna driekwart van het EU-budget. Moderniseren ja, saneren nee. Minder geld voor de EU is volgens hem onmogelijk, minder EU-ambtenaren ook. Juncker pleitte voor een "bescheiden" verhoging van het EU-budget van 1 naar 1,2 procent van het Europese bruto nationaal product, een stijging met 10 tot 20 procent.

De Commissie hoopt dat de leiders eind dit jaar een akkoord bereiken over de nieuwe meerjarenbegroting. Tusk noemt dat "onrealistisch".

Peinzend rolt Donchev in Sofia de kaart weer op. "Dé spitstechnologie om de budgetpuzzel te kraken heet 'compromisbereidheid'", zegt hij. Oettinger gebruikt zwaarder verbaal geschut. Als de leiders hun loopgraven niet verlaten, is het resultaat een minimale begroting die de EU jarenlang verzwakt. "De winnaars heten dan Poetin, Erdogan en Trump", zegt de Duitse eurocommissaris.