Tussentijds rapport Rutte III: zo staan de ministers er na het eerste jaar voor

Mark Rutte (VVD) - Algemene Zaken

Hij strijkt nog altijd behendig plooien glad, domineert onverminderd bij Kamerdebatten en toont ­bravoure op het wereldtoneel, maar de gebreken van Mark Rutte (51) blijven net zo zichtbaar. Als politieke personeelsmanager is hij een garantie voor ongelukken: Halbe Zijlstra in tranen vertrokken, Stef Blok aangeslagen, een VVD-fractie als kraambed van pijnlijke affaires. Als onderhandelaar weet hij met aplomb iets binnen te hengelen wat bijna niemand wil: de afschaffing van de dividendbelasting. Binnen de VVD zien ze de imagoschade. Ooit kampioen van de hardwerkende middenstanders, nu pleitbezorger van de boardrooms. Maar toch, de allerbelangrijkste politieke eigenschap heeft Rutte nog steeds: geluk. Links is gemarginaliseerd; op rechts kunnen veel kiezers nog geen alternatief ontdekken. Zo blijft hij vooralsnog heerser van het Binnenhof.

Kajsa Ollongren (D66) - Binnenlandse Zaken

Ze is een ex-topambtenaar. Misschien dat ze daarom plichtbewust inging op Alexander Pechtolds verzoek om minister van Binnenlandse Zaken te worden. Dat ze verantwoordelijk werd voor de afschaffing van het raadgevend referendum, nam de ­potentiële D66-kroonprinses op de koop toe. Ollongren maakte snel en klinisch een einde aan het voormalige kroonjuweel. De vicepremier toont zich ook verder een zakelijk bewindspersoon, al ligt ze onder vuur omdat ze bij het allerlaatste referendum over de inlichtingenwet een kritisch rapport pas later naar de Kamer stuurde. De schade is toch al aangericht. Weinigen zien de voormalig ­locoburgemeester van Amsterdam nog als een potentiële partijleider. Het is de politieke prijs die de ex-ambtenaar betaalt: als D66’er een referendum afschaffen blijkt niet de beste eerste kennismaking met de kiezer.

Wouter Koolmees (D66) - Sociale Zaken

Als iemand wist waaraan hij begon, is het Wouter Koolmees (40). Hij onderhandelde met Alexander Pechtold ­namens D66 over het regeerakkoord. Hij kende de grote opdrachten die hij meekreeg: de arbeidsmarkt en het pensioenstelsel hervormen. Die opdrachten liggen nog als hete aardappels onaangeroerd op zijn bord. De tijd dringt, hij is er druk mee, maar concrete voorstellen zijn er nog niet. Wel een visie op de arbeidsmarkt, maar nog geen nieuwe regeling voor zelfstandigen, nog geen akkoord met vakbeweging en werkgevers over het pensioenstelsel, nog geen plan om het kleinbedrijf te ontlasten bij de verplichtingen voor zieke werknemers. Natuurlijk heeft Koolmees wel dingetjes gedaan. Zo diende hij een wet in voor verruiming van het ­geboorteverlof. Maar dat is politiek niet echt brisant.

Hugo de Jonge (CDA) - Volksgezondheid

Vicepremier De Jonge (40) is het blijmoedige, stralende boegbeeld van het CDA. Met gebruind gelaat (zonnebank) en flamboyante schoenen als ijsbreker om een gesprek te beginnen. Als minister van Volksgezondheid profileert De Jonge zich vooral met actieplannen, afgesloten met reeksen organisaties in ‘het veld’. Soms met wat extra geld, meestal met meetbare doelen die gehaald moeten gaan worden. Hij heeft er al elf gepresenteerd, met namen als ‘Eén tegen eenzaamheid’, ‘Pact voor de Ouderenzorg’, ‘Thuis in het verpleeghuis’ en ­‘Geweld hoort nergens thuis’. De ­teneur is duidelijk. Na alle wetswijzigingen van de afgelopen jaren is ­De Jonge van de sfeer. Hij wil geen wetten veranderen, maar de praktijk.

Bruno Bruins (VVD) - Medische Zorg

Een groter contrast met zijn collega op Volksgezondheid, Hugo de Jonge, is nauwelijks mogelijk. Bruins (55) opereert buiten het zicht, zoekt geen aandacht, maar heeft op VWS wel de zwaarste taak: de zorgverzekeringswet en de medicijnen. Bij zijn aantreden wist hij hoegenaamd niets van zorg, maar hij borduurt in stilte effectief voort op het beleid van partijgenoot Edith Schippers: de kostenstijging moet afgeremd. De zorg dichter bij huis, de ziekenhuizen kleiner, ­hyperspecialistische ziekenhuizen voor dure, complexe zorg: alle akkoorden die Bruins nog voor de zomer wist te sluiten met alle zorgsectoren – ggz, wijkverpleging, huisartsen, ziekenhuizen – over gematigde kostenstijging passen daarin.

Stef Blok (VVD) - Buitenlandse Zaken

Een slechtere start is niet denkbaar. De man die de rust had moeten terugbrengen op het ministerie, ­verloor het vertrouwen van de voltallige linkse oppositie. Ook diplomaten trokken hun wenkbrauwen op toen ze hoorden dat hun nieuwe baas denkt dat Nederlanders niet vreedzaam kunnen samenleven met mensen uit andere culturen. ‘Hij had zijn waffel moeten houden’, oordeelden oud-ambassadeurs met naam en toenaam in de media. Dat beaamde Blok (53) in een pittig Kamerdebat. Later deze maand wacht hem nogmaals een loodzwaar debat, ditmaal over de miljoenen euro’s die per abuis bij jihadisten in Syrië terechtkwamen. Blok zal soms nog met weemoed terugdenken aan zijn tuintje in Enkhuizen, waar hij zich na jaren politiek gekonkel had willen terugtrekken. Tot Rutte hem in februari belde voor deze baan.

Sigrid Kaag (D66) - Ontwikkelingssamenwerking en Buitenlandse Handel

Ze is de hoop van kosmopolitisch ­Nederland. Dat ziet in haar een veel betere minister van Buitenlandse ­Zaken dan in Stef Blok. Kaag (56) is al 25 jaar diplomaat. President Obama bedankte haar persoonlijk voor haar rol om chemische wapens uit Syrië weg te krijgen. Op het Binnenhof wordt gefluisterd dat ze ditmaal Ruttes geheime wapen is om een migratiedeal met Noord-Afrikaanse landen te sluiten. Toch is ze niet bij iedereen populair. Rechts-conservatieven gruwen van haar positieve uitspraken over migranten en het hoofddoekje dat ze in februari droeg bij haar bezoek aan Iran. Binnen de coalitie opereert ze voorzichtig. Haar felste uitspraak dateert van maart, toen ze eiste dat de mensonterende Libische detentiecentra voor bootvluchtelingen zouden sluiten. Ze zijn nog open. Het zal niet de laatste keer zijn dat Kaag oploopt tegen de beperkingen binnen dit kabinet.

Ank Bijleveld (CDA) - Defensie

Van Bijleveld (56) is sinds haar aantreden nog niet veel vernomen, maar dat is ook niet de bedoeling. CDA-leider Buma heeft de door de wol geverfde bestuurder juist gevraagd vanwege haar vermogen om logge organisaties stilletjes, maar trefzeker de juiste kant op te trekken. Ze deed dat eerder in 2010, toen ze als staatssecretaris wetten indiende die leidden tot het opheffen van de Nederlandse Antillen. De eilanden gingen onder een nieuwe bestuursvorm verder zonder dat het knallende ruzie werd. Bij ­Defensie komt haar bindende en ­sturende vermogen weer van pas. Ze erft een morrende organisatie die op haar tandvlees loopt. De 1,5 miljard euro extra is onvoldoende om de krijgsmacht er weer bovenop te krijgen en de Navo-norm te halen, wel om achterstallig onderhoud ter hand te nemen. Bijleveld moet Defensie weer zelfvertrouwen geven.

Eric Wiebes (VVD) - Economische Zaken en Klimaat

Van alle ministers in dit kabinet heeft Eric Wiebes tot nu de meeste aandacht getrokken, op premier Rutte na. Met zijn gedurfde besluit de gaskraan in Groningen dicht te draaien oogstte hij veel lof van de milieubeweging, de Groningers en de partijen in de Kamer die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan. Helaas voor hem kwam al snel de klad in dat positieve imago, doordat hij de beloofde versterking van huizen in het Groningse aardbevingsgebied uitstelde. Zijn partijleider Rutte bracht hij in verlegenheid door op televisie het bestaan van memo’s over de dividendbelasting te ontkennen, die even later wel degelijk bleken te bestaan. Wiebes had die memo’s nota bene zelf geschreven of laten opstellen. De sinds kort bebaarde Wiebes is de enige bèta in het kabinet en gelooft heilig in technologische vooruitgang als oplossing van tal van problemen.

Wopke Hoekstra (CDA) - Financiën

Ministers van Financiën zijn meestal populair, maar de onervaren politicus Wopke Hoekstra (42) is voor het grote publiek vooral een onbekende. Voor de ING-affaire van vorige week liet hij zich zelden zien of horen. Of het aan Hoekstra’s spierballentaal te danken is dat de bank besloot zijn ­financieel directeur te offeren, zullen we nooit zeker weten. Wel is duidelijk dat Hoekstra weinig geduld heeft met bankiers die denken dat ze overal mee wegkomen, waaronder exorbitante salarisverhogingen. Wie de schatkist bewaakt in een hoogconjunctuur moet op zijn strepen kunnen staan, want de collega-ministers hebben dan de neiging het breed te laten hangen. Zo sloeg collega Wiebes een miljardengat in Hoekstra’s begroting met zijn gasbesluit en kost Ruttes afschaffing van de dividendbelasting veel meer dan verwacht. Op Prinsjesdag weten we hoeveel Hoekstra heeft weten te redden van het voorspelde begrotingsoverschot.

Cora van Nieuwenhuizen (VVD) - Infrastructuur en Waterstaat

Haar voorganger Melanie Schultz ­besteedde het lastige luchtvaartdossier uit aan haar staatssecretaris, maar verkeersminister Cora van Nieuwenhuizen (55) heeft dat zelf ­onder haar hoede genomen. Het ­beleidsdossier Schiphol staat altijd garant voor heibel en politiek gedoe, zo heeft ook Van Nieuwenhuizen ­ondervonden. Ze moest de geplande opening van ‘overloopluchthaven’ ­Lelystad uitstellen nadat omwonenden hadden aangetoond dat haar ambtenaren de te verwachten geluidshinder verkeerd hadden berekend. Ook het plan om luchtvaartmaatschappijen te dwingen van Schiphol naar Lelystad te verhuizen bleek bij nader inzien onhaalbaar. Verder haalde ze als rechtgeaarde VVD-minister het nieuws met het plaatsen van extra 130-km-bordjes op de snelweg en trakteerde ze de ministerraad op Brabantse worstenbroodjes.

Carola Schouten (ChristenUnie) - Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

Landbouwminister Carola Schouten (1977) is de populairste minister van het kabinet-Rutte III, peilde Maurice de Hond begin juli. Waar ze dat aan dankt is onduidelijk, want veel heeft ze nog niet laten zien. De buitenwacht verwachtte veel van de ­toekomstvisie op de Nederlandse landbouw die ze had aangekondigd, maar het beleidsstuk dat ze onlangs presenteerde was ronduit teleurstellend. Volgens Schouten kan de Nederlandse landbouw niet doorgaan op de ingeslagen weg (schaalvergroting en nog eens schaalvergroting) en moet de sector overstappen op een duurzamer systeem. De vraag hoe ze die omwenteling wil bewerkstelligen, dus met welke beleidsmaatregelen, liet ze onbeantwoord. Boerendochter Schouten dreigt de ­zoveelste minister van Landbouw te worden die de boerenlobby niet voor het hoofd wil stoten en daarom vooral lippendienst bewijst aan de ‘N’ in LNV.

Arie Slob (CU) - Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media

Al tijdens de lange formatie van 2017 werd gefluisterd: als de ChristenUnie in het kabinet komt, keert Arie Slob terug naar Den Haag. Prompt werd Slob (56), eerder veertien jaar Kamerlid, minister voor basis- en voortgezet onderwijs. De omgang met het parlement gaat hem goed af en, nog beter, hij begon als ‘spekkoper’, zei hij onlangs tegen de Volkskrant. Slob mocht van het regeerakkoord 700 miljoen uitdelen aan de stakende leraren: 430 miljoen voor werkdrukverlaging en 270 miljoen aan salarisverhoging. Maar geen cent meer. Bijna een jaar verder blijkt het onderwijs daar geen genoegen mee te nemen en wacht Slob een rumoerig najaar. Hij doet ook de media en verzacht met christelijke goedertierenheid eenmalig de pijn bij de publieke omroep met 40 miljoen.

Ingrid van Engelshoven (D66) - Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Nog voordat hun namen publiek werden, reisde Ingrid van Engelshoven vorig najaar naar Zwolle, woonplaats van Arie Slob. Het klikte tijdens een middag aan de keukentafel en nu bestieren ze samen het onderwijsministerie. Van Engelshoven (52) is geen begenadigd spreker, weet zij zelf, maar kan in debatten heel best van zich afbijten. Door haar inhoudelijke kennis, opgedaan als wethouder in Den Haag, heeft ze goodwill in de Kamer. Wat niet wil zeggen dat al haar plannen op instemming mogen rekenen. Internationalisering, studieschuld, bindend studieadvies – het zijn heikele dossiers die dit politieke jaar nog zullen opspelen. Als oud-partijvoorzitter zal het haar aan het hart gaan dat D66, met dubbele verkiezingen op komst, in de peilingen flink wordt gestraft voor de eerste kabinetsdeelname in tien jaar.

Ferdinand Grapperhaus (CDA) - Justitie en Veiligheid

Hij werkt hard, maar heeft het moeilijk. De Amsterdamse advocaat die in zijn blogs tot vorig jaar nog zo geprononceerd uit de hoek kon komen, moet nu op zijn woorden passen. Grapperhaus (58), in de wandelgangen Ferd, zei begin december in Nieuws­uur over de praktijken bij het wetenschappelijk onderzoekscentrum van Justitie: ‘Dit had niet zo mogen gebeuren.’ Daarmee opende hij een doos van Pandora. Een dag later stelde hij liefst drie onderzoekscommissies in – wat dat betreft leerde hij snel in Den Haag. Hij worstelt met de Nationale Politie, de naweeën van een mislukte reorganisatie door zijn voorgangers. Ferm is zijn taal over ondermijning en andere criminele activiteiten, maar komend jaar moet blijken of hij het ziekteverzuim en personeelsverloop bij agenten onder de knie kan krijgen.

Sander Dekker (VVD) - Rechtsbescherming

De staatssecretaris van Onderwijs uit Rutte II heeft in Rutte III de taak het rechtstatelijke VVD-gezicht te zijn. In de naam van het ministerie staat Justitie weer vertrouwd voorop, maar voor de VVD is het zaak te laten zien dat Veiligheid nog altijd topprioriteit is. Dus profileert Sander Dekker (43) zich met het bekorten van de vervroegde invrijheidstelling en het voortzetten van de slachtofferagenda van zijn VVD-voorgangers op het woelige ministerie. Het sluiten van vier gevangenissen wordt juist met laag profiel gedaan. Dekker krijgt zijn handen nog vol aan het geldgebrek bij de rechtspraak, een nieuw puntensysteem voor de rechtsbijstand en het antwoord op de vraag: hoe kon het in Den Dolder, waar de moordenaar van Anne Faber huisde, zo’n zootje zijn?