Direct naar artikelinhoud
Interview

Topman VN-hulporganisatie over crisis: "Je kunt 5 miljoen Palestijnen niet zomaar wegdenken"

Palestijnse scholieren protesteren bij hun school, die wordt gefinancierd door UNRWA, tegen stopzetting van financiële steun uit de VS.Beeld AFP

VN-organisatie UNRWA, die hulp biedt aan Palestijnse vluchtelingen in het Midden-Oosten, is hard op zoek naar geldschieters. "We maken een ongekende crisis door in ons bijna 70-jarig bestaan", zegt topman Pierre Krähenbühl in een interview met de Volkskrant.  

De Amerikaanse regering besloot dit najaar de geldkraan dicht te draaien voor UNRWA, waarvan zo’n vijf miljoen mensen in meer of mindere mate – en soms volledig – afhankelijk zijn. Voor onderwijs, medische zorg, water en voedsel.

Op bezoek in Nederland, "een genereuze en betrouwbare donor", hekelt de Zwitser de beslissing van de VS, voorheen de grootste geldschieter. "Het stopzetten van de hulp heeft niets te maken met onze prestaties, maar is politiek gemotiveerd. Eind vorig jaar hadden we een akkoord bereikt met de VS over de voortzetting van ons werk, met bijbehorende financiële steun. Toen besloten de VS Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van Israël en hun ambassade te verplaatsen van Tel Aviv naar Jeruzalem. Dat leidde tot grote spanningen tussen de Palestijnse leiders en de Amerikanen. Daarop besloot Washington de hulp te beperken, en uiteindelijk stop te zetten. Humanitaire hulp staken om politieke redenen, dat is heel, heel erg fout."

U zag zich genoodzaakt personeel te ontslaan. In Gaza leidde dat tot muiterij binnen de organisatie.

"Zo wil ik het niet noemen. We moesten meer dan 100 stafleden ontslaan. Daartegen werd geprotesteerd, begrijpelijk. Maar de situatie werd zo bedreigend dat we een deel van onze internationale staf tijdelijk naar Israël evacueerden. In Gaza hebben we ruim 12 duizend Palestijnen in dienst. Wie zijn of haar baan verliest, vindt geen ander werk, want dat is er niet. Je kunt je eigen familie en andere families niet meer onderhouden. Het protest was een wanhopige schreeuw om hulp."

Wat betekent het verlies van de Amerikaanse bijdrage (jaarlijks meer dan 300 miljoen dollar) voor uw hulpprogramma’s?

"We hebben met succes pogingen gedaan om andere donoren aan te trekken. De Golfstaten en landen als India en Turkije kwamen royaal met geld over de brug. De EU en afzonderlijke lidstaten – die samen goed zijn voor ongeveer de helft van onze inkomsten – leverden extra bijdragen. Maar er gaapt nog altijd een gat van 64 miljoen dollar in onze begroting voor dit jaar. De voedselvoorziening loopt het grootste risico. In Gaza helpen we een miljoen mensen, de helft van de bevolking, aan voedsel. Ook het onderwijs kan daar in gevaar komen. We konden de scholen gelukkig openen in het najaar, maar kunnen ze open blijven? Meer dan een kwart miljoen jongens en meisjes tot 16 jaar gaan naar onze scholen, voor hen is de toekomst ongewis."

Het onderwijs van UNRWA is omstreden. Volgens critici sporen lesboeken aan tot haat jegens Israël, soms zelfs geweld.

"De boeken worden geleverd door de Palestijnse Autoriteit (PA), die wereldwijd wordt erkend als het Palestijnse gezag. We gaan altijd in discussie met het Palestijnse ministerie van Onderwijs over de inhoud, we bestuderen duizenden pagina’s. Het overgrote deel voldoet aan de normen van de VN, die we ook in ons eigen lesmateriaal gebruiken: neutraliteit, tolerantie, aandacht voor mensenrechten, gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Als we het op sommige punten niet eens worden met de PA, vragen we onze leerkrachten extra aandacht te besteden aan omstreden passages."

In Gaza heeft u niet te maken met de Palestijnse Autoriteit, maar met de fundamentalistische Hamas-beweging.

"Of je het wilt of niet, Hamas regeert de Gazastrook. We voeren op technisch niveau overleg met Hamas, met name over de veiligheid van ons personeel. We hebben scherpe kritiek geuit toen we onder twee van onze scholen tunnels ontdekten die door Hamas waren gegraven (Israël spreekt over terreurtunnels die leiden naar Israëlisch grondgebied, red.). Die tunnels hebben we verzegeld. Toen bleek dat twee van onze stafmedewerkers een positie kregen binnen Hamas, hebben we hen ontslagen. Ik zeg met klem dat we onafhankelijk zijn."

De belangrijkste kritiek op UNRWA is dat u het vluchtelingenprobleem eindeloos rekt. Amerikaanse topfunctionarissen spreken schamper over een ‘erfelijke vluchtelingenstatus’.

"UNWRA bestaat sinds 1949, kort na de stichting van de staat Israël in het Britse mandaatgebied Palestina. De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties bepaalde dat niet alleen Palestijnse vluchtelingen, maar ook hun kinderen en kleinkinderen recht hebben op hulp. VN-organisaties hanteren ook in andere delen van de wereld die stelregel, omdat oorlogen en conflicten maar voortduren. Zo helpt de UNHCR in Pakistan Afghaanse vluchtelingen al sinds 1979, toen de Sovjet-Unie Afghanistan binnenviel. Ook vluchtelingen uit landen als Soedan en Somalië krijgen decennia hulp."

Het verschil is dat Palestijnen het "recht op terugkeer" eisen. In Gaza wordt er al maandenlang voor gedemonstreerd, al dan niet met geweld. Meer dan 170 Palestijnen werden gedood door het Israëlische leger.

"Op papier kunnen de aantallen vluchtelingen wel omlaag gebracht worden met een nieuwe definitie – dat is voorbehouden aan de VN – maar daarmee is het probleem niet opgelost. Je kunt 5 miljoen Palestijnse mannen, vrouwen en kinderen niet zomaar wegdenken. Zolang de betrokken partijen en de internationale gemeenschap er niet in slagen vrede te bereiken, blijft het vluchtelingenprobleem bestaan."

U kwam aan het hoofd van UNWRA kort voor de oorlog tussen Israël en Hamas in 2014. Vergelijkt u eens de huidige situatie met die van toen in Gaza.

"Als je Palestijnen ernaar vraagt, is het antwoord vaak: het was gemakkelijker te leven met oorlogsgeweld, veel slachtoffers en verwoesting dan met de huidige onzekerheid. Er doemt geen vredesproces op aan de horizon, geen internationale conferentie, niets. 90 procent van onze leerlingen heeft de Gazastrook nooit kunnen verlaten. Begrijp je wat dat betekent voor hun hoop, hun aspiraties? De opeenstapeling van geweld, wanhoop, het gebrek aan bewegingsvrijheid en werkgelegenheid, het gevoel van vernedering – dat is waarschijnlijk het ergste."

   5,4 miljoen vluchtelingen

De VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen UNRWA is actief in vijf gebieden: Jordanië, Syrië, de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Momenteel staan er 5,4 miljoen Palestijnen geregistreerd als vluchteling. De organisatie telt ruim 30.000 personeelsleden, merendeels Palestijnen, van wie ongeveer eenderde in Gaza werkt. UNRWA beheert 711 scholen met in totaal 562.000 leerlingen, en 144 medische centra.