Afdaling in de rode hel van Zelzate: “Radicale democratie, dat vindt men blijkbaar bedreigend”

“Dit zijn ze dan.” Op het Hoogbouwplein in Zelzate, een grasplein met een voetbalveld en een paar kunstmatige heuveltjes, ooit bedoeld voor een BMX-parcours dat er nooit is gekomen, wijzen Steven De Vuyst en Geert Asman naar enkele jonge bomen. Ze moeten het Waterloo voorstellen van de huidige liberale burgemeester Frank Bruggeman. “Dit was het begin van de neergang.”

Het lijkt simplistisch om het afserveren van de Open Vld-SD-coalitie in Zelzate toe te schrijven aan een paar bomen, maar voor de PVDA symboliseren ze het getouwtrek omtrent het Hoog­bouwplein, dat op zijn beurt het geruzie en de afbraakpolitiek van de voorbije zes jaar in de gemeente illustreert.

“Elke zomer organiseren wij Tour de Frans, een driedaags wijkfeest dat in het teken staat van Frans Van Acoleyen, de stichter van Genees­kunde voor het Volk in Zelzate”, zegt Steven De Vuyst (31), parlementair medewerker van nationaal PVDA-boegbeeld Raoul Hedebouw en aanstaand schepen voor onder meer Jeugd, Wonen en Klimaat in Zelzate. “Het feest vond vroeger plaats op het Groenplein, sinds 1977 de thuisbasis van de praktijk van Geneeskunde voor het Volk. Maar de laatste jaren waren we uitgeweken naar het Hoogbouwplein, honderd meter verder. Tot burgemeester Bruggeman plots besliste om bomen te planten op de plaats waar wij elke zomer onze tent neerzetten.”

Op de dag dat de gemeente de bomen zou planten, namen PVDA-militanten bij wijze van geweldloos verzet het Hoogbouwplein in. Wat duwen en trekken, politie erbij, resultaat: nul aanplantingen. De burgemeester schakelde een versnelling hoger en joeg er op de gemeenteraad een verordening door die feesten op het Hoogbouw­plein verbiedt. Diezelfde week nog waren de aanplantingen een feit.

De Vuyst: “Tour de Frans vindt nu opnieuw plaats op het Groenplein, maar de mensen in de wijk spreken er nog altijd schande van. Het schouwspel was een burgemeester onwaardig.”

Dat was nog niet alles, vult Geert Asman (42) aan. Hij is een van de dokters van Geneeskunde voor het Volk en wordt straks eerste schepen, onder meer bevoegd voor Sociale Zaken en Financiën. “Toen we een jaar later een bouwaanvraag indienden om onze groepspraktijk, die te klein is geworden, van het Groenplein naar het Hoogbouwplein te brengen, kregen we in eerste instantie geen toestemming van het schepencollege. De uitleg was dat een groepspraktijk niet thuishoort in de wijk – terwijl wij daar al meer dan veertig jaar zitten. We zijn in beroep moeten gaan bij de provincie voor we het pand dat we op het oog hadden, mochten beginnen verbouwen.”

Smeerlapperij

Dorpspolitiek op zijn smalst. Maar een calimero komt niet als winnaar uit de verkiezingen. Dat de PVDA in Zelzate vanaf januari mee gaat besturen met de sp.a, is allesbehalve toeval. De voorbije jaren drukte de marxistisch-leninistische partij er haar stempel op het beleid, zelfs vanuit de oppositie. Ze slaagde erin de parkeermeters af te schaffen, de gemeentelijke kinderopvang te behouden en ontslagen bij het OCMW tegen te houden. Daar waren wisselmeerderheden voor nodig, maar in Zelzate was dat door het politieke gekrakeel niet bepaald een probleem.

De Wetstraat reageerde echter not amused op het bestuursakkoord dat vorig weekend bekendraakte. Het is de eerste keer dat de PVDA deelneemt aan een coalitie, maar in zee gaan met communisten lijkt op hetzelfde njet te botsen als een samenwerking met extreemrechts. N-VA-kopman Bart De Wever verweet links “een gebrek aan democratische hygiëne”, Open Vld-voorzitster Gwendolyn Rutten noemde extreemlinks en extreemrechts spiegelbeelden, en CD&V-voorzitter Wouter Beke vond het “ongelooflijk dat de sp.a doet waar zelfs de PS niet aan wil beginnen”.

In Zelzate halen ze hun schouders op. Brussel is veraf. Hier is extreemlinks geen scheldwoord, maar een levensvisie. Wanneer ‘meneer dokteur’ en Steven, al jarenlang een trouwe militant van de PVDA, door het dorp wandelen, volgt de ene felicitatie na de andere. “Dag dokter Geert, hoe is ’t?” “Dag Steven, jongen, alles goed?” Zelfs aan het skatepark komen tieners de vers verkozen schepenen een hand geven en vragen ze langs hun neus weg of er iets gedaan kan worden aan de lamentabele staat van de ramps. “Het hout gaat krullen door het vocht”, wijst Dougal. “Daardoor blijft mijn skateboard soms haken.” Prompt knielt Geert Asman neer, neemt zijn smartphone en maakt een foto. Hij belooft niets, maar het knikje van de toekomstige eerste schepen is voor Dougal voldoende.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van oktober handhaafde de PVDA haar zes zetels. Met zeven zetels was de winst weggelegd voor de sp.a van lokaal kopstuk Brent Meuleman, een dertigjarige leerkracht die burgemeester wordt. Daarmee knopen de partijen aan bij een traditie die Zelzate al sinds de jaren 30 van de vorige eeuw kenmerkt. “Sinds 1933 heeft de socialistische partij er onafgebroken bestuurd, tachtig jaar lang zelfs met een absolute meerderheid. Pas in 2013 kwam er voor het eerst een liberale burgemeester”, zegt publicist Thomas Blommaert, die in het boek Ik was nog nooit in Zelzate geweest de recente politieke geschiedenis van het dorp optekende.

Blommaert raakte geïntrigeerd door Zelzate toen een krant na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 ‘Communisten aan de macht in Klein Rusland’ kopte. Dat bleek over een arbeiderswijk te gaan waar Blommaert nog nooit over had gehoord, in een dorp waar hij nog nooit was geweest. “Ik kon mijn ogen niet geloven toen ik de eerste keer in Zelzate kwam. Het dorp wordt pal doormidden gesneden door het kanaal Gent-Terneuzen en ingesloten door een snelweg, de Ring rond Gent en een gesaneerde afvalberg die als een dijk boven het dorp uittorent. Op een strook van vier kilometer vind je er zes Seveso-bedrijven die gevaarlijke stoffen produceren.”

“Je houdt het niet voor mogelijk welke milieuproblemen dat met zich meebrengt. In het park van Zelzate, waar de skyline gedomineerd wordt door het zogenaamde ‘teerkot’, het teerverwerkende bedrijf Rütgers, staat een bordje dat kinderen verbiedt er te spelen. Dorpsbewoners hebben lang geen groenten uit eigen tuin mogen eten. Het kanaal is tweemaal verlegd, wat zijn sporen heeft nagelaten in het dorp. Zelzate is de zakdoek waarin Vlaanderen zijn neus snuit. Alle smeerlapperij wordt er als een magneet naartoe gezogen.”

De symbiose tussen industrie en bewoners is inderdaad historisch, maar minder problematisch dan vroeger, stipt De Vuyst aan. “Acties van de bevolking hebben ervoor gezorgd dat de gemeente een begeleidingscommissie in het leven heeft geroepen. Die heeft geijverd voor filters en een gezonder productieproces voor het teerkot. Het resultaat is dat de benzeenuitstoot in Zelzate is verlaagd, maar nog altijd even hoog is als in de rest van de kanaalzone. Het groenteverbod is opgeheven, maar in een straal van vijfhonderd meter rond het teerkot mogen ze niet afgespoeld worden met putwater. Niemand vraagt dat het teerkot verdwijnt, maar het is duidelijk dat zo’n bedrijf vandaag nooit zo dicht bij een woonkern ingeplant zou kunnen worden.”

De industrie is trouwens ook de reden waarom Groen nooit voet aan grond heeft gekregen in Zelzate. Leefbaarheid heeft altijd hoog op de agenda gestaan van de PVDA, zegt De Vuyst. “Hier waren al chemiebedrijven in de eerste helft van de vorige eeuw. In Zelzate heeft men de noodzaak van een gezond leven snel ingezien.”

‘Niet loslaten’

In tegenstelling tot Thomas Blommaert was ik wel al eens in Zelzate geweest. Zeven jaar geleden om precies te zijn, toen het dorp in de ban was van de zogeheten Colruyt-bende – lokale hangjongeren die uit verveling inbraken pleegden en andere jongeren lastigvielen. De veelgehoorde verzuchting dat Zelzate een dorp vol marginalen zou zijn, werd toen versterkt omdat het kopstuk van de bende uit een gebroken gezin kwam dat tegen de armoedegrens leefde.

Niet zonder trots meldt De Vuyst dat de overlast van de Colruyt-bende snel en efficiënt is aangepakt. “Eerst kwam natuurlijk het repressieve discours: de burgemeester pleitte voor een samenscholingsverbod, een nachtklok en extra camera’s. Met de jeugdraad hebben we er toen voor gepleit om met dat geld een jongeren­opbouwwerker aan te stellen, die contact legt met jongeren die op straat rondhangen.”

Met succes: de jeugdwerker wist een aantal jongeren rond zich te verzamelen en bouwde met hen een heuse werking uit, die in de zomer zelfs op kamp gaat, net zoals reguliere jeugdbewegingen. Toen er sprake van was om het voltijdse uurrooster van de jeugdwerker naar een halftijdse invulling te brengen, stootte dat op protest van de jongeren zelf. “We hebben hen gemobiliseerd om naar de gemeenteraad te komen om hun protest te laten horen”, zegt De Vuyst. “Een hele krachttoer, maar het is gelukt: die jonge gasten hebben staan rappen op de gemeenteraad, waardoor het bestuur eraan herinnerd werd dat er sinds de komst van de jeugdwerker nog maar weinig problemen zijn.”

Precies die aanpak ligt aan de basis van het succes van de PVDA, legt De Vuyst uit. “Wij werken volgens grassrootsprincipes, wat betekent dat we altijd vanuit de basis vertrekken. Wij pikken dossiers op die genegeerd worden en nemen het op voor mensen die zich niet vertegenwoordigd voelen. Dat is begonnen in 1977, toen Frans Van Acoleyen en Roland Van Acker zich toelegden op gezonde arbeidsomstandigheden en hier een praktijk begonnen van Geneeskunde voor het Volk, en het duurt tot vandaag, nu we voor het basisbestuursakkoord aan de mensen van Zelzate vragen wat zij belangrijk vinden.”

“We laten niet los”, zegt Geert Asman, en ook dat is een bewuste tactiek. “De eerste grote sprong maakte de PVDA in 2000, na acties voor goedkopere vuilniszakken en de geslaagde aanpak van de rupsenplaag in Klein Rusland. De wijk werd eind jaren 1990 geplaagd door miljoenpoten die vanuit de spoorwegberm de huizen van de mensen binnentrokken, tot in hun slaapkamers toe. Vier zomers lang hielden die beestjes de bewoners uit hun slaap. Niemand leek zich hun lot aan te trekken, tot Frans Van Acoleyen een proces tegen de NMBS aanspande én won.”

Het valt pas na een tijdje op dat Geert Asman geen Oost-Vlaams accent heeft. “Klopt”, zegt hij. “Ik kom uit Hasselt.” Asman is een stamboek­communist, hij groeide op in een PVDA-familie in Kiewit. Toen hij voor huisarts studeerde aan de KU Leuven, was dat met de uitdrukkelijke bedoeling om stage te doen in de vestiging van Genees­kunde voor het Volk van Harrie Dewitte in Genk. Maar daar was geen plaats en dus kwam hij terecht in dat andere rode bolwerk, 150 kilometer verderop.

“Ik ben hier beginnen te werken en uiteindelijk ook blijven wonen, nu met vrouw en kinderen. Mijn eerste indruk van Zelzate was die van een grijze gemeente, maar zodra je onder de mensen komt, besef je dat hier een sterk sociaal leven aanwezig is. Iedereen kent iedereen – al heb ik er wel drie jaar over gedaan om de taal van de mensen een beetje te begrijpen.”

Steven De Vuyst is dan weer, zoals hij het zelf omschrijft, een product van zijn omgeving. “Mijn ouders waren allebei syndicalist. Als jongere leerde ik de praktijk van Geneeskunde voor het Volk kennen en was ik onder de indruk: hier had je mensen die niet alleen zeiden wat ze deden, maar ook deden wat ze zeiden. Dat zette me aan het denken.”

De dokters van Geneeskunde voor het Volk werken gratis voor de patiënten die bij hen ingeschreven zijn, via een forfaitair betalingssysteem. Voor alle ingeschreven patiënten krijgt de groepspraktijk maandelijks een vast bedrag van de mutualiteit. Asman: “Van de 12.500 inwoners van Zelzate staan er 3.000 bij ons op de lijst – meer kan niet, we hebben een inschrijvingsstop moeten afkondigen. Maar niet al onze patiënten stemmen op de PVDA – er zitten zelfs N-VA’ers tussen.”

Rijp voor de sloop

In de tuinwijk Klein Rusland, de eerste kubistische wijk in België – naar een ontwerp van Huib Hoste, een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de moderne architectuur in ons land – wordt pas echt duidelijk wat de PVDA bedoelt met grassroots. Hoewel 90 van de 250 huizen er leegstaan, krijgen Asman en De Vuyst voortdurend opgestoken duimen en stoppen automobilisten en fietsers om een praatje te maken. “Het wordt bijna gênant”, lacht De Vuyst. “Het lijkt wel alsof wij die mensen hebben ingehuurd.”

Klein Rusland is een wijk in limbo: de Vlaamse regering heeft beslist dat ze moet verdwijnen omdat de leefbaarheid onvoldoende gegarandeerd kan worden. Maar toch blijven mensen er wonen, ondanks de miserabele staat van de huizen. Isolatie is er amper, van dubbele beglazing kunnen veel bewoners alleen dromen. Even verderop raast het verkeer over de E34, de spoorwegbedding naar Terneuzen snijdt de wijk af van de rest van Zelzate. De straten, in 2011 nog het decor van de verfilming van Groenten uit Balen, geven een verlaten indruk. Ik ben nog nooit in Sheffield geweest, maar je waant je in een Noord-Engels mijnstadje in de vorige eeuw. De leegstaande huizen kregen allemaal een kunstwerk op de plek waar vroeger een raam zat. “Het bizarre”, zegt Steven, “is dat de woningmaatschappij wel mensen uit de wijk tewerkstelt om de onbewoonde huizen te onderhouden: ze scheren de hagen en maaien het gras.” Alsof er zo nieuwe huurders kunnen intrekken, wat natuurlijk niet zo is.

“De huizen hier zijn rijp voor de sloop”, zegt een groenwerker die we op straat tegenkomen – toevallig de equipe van de woningmaatschappij waarover Steven het daarnet had. De groenwerker wijst: “Dat huis zit vol asbest. Als je naar binnen gaat, heb je zelfs geen gsm-ontvangst meer. En in de volgende straat staan de huizen zo...” Met zijn handen maakt hij een omgekeerde piramidevorm, om aan te duiden dat de fundamenten zijn scheefgezakt.

Asman en De Vuyst zeggen het niet hardop, maar dit is het hartland van de Zelzaatse PVDA. “Natuurlijk heb ik op hen gestemd”, bast de groenwerker in een voor de rest onverstaanbaar Meetjeslands. “Wat had je gepeinsd?” Wat volgt is een tirade op het huidige gemeentebestuur, dat uiteraard niet deugt. De dorpsheld hier is nog altijd Frans Van Acoleyen, die de rupsenplaag voorgoed oploste en de opstand tegen de huisvuilbelasting in goede banen leidde.

“De burgemeester heeft toen zelfs met deurwaarders gedreigd”, zegt Asman. “De inwoners hebben de belasting van 150 euro maar één keer betaald, daarna is ze afgeschaft. Op de gemeenteraad die daarover moest beslissen, waren vierhonderd mensen aanwezig om hun bezwaren te uiten. Wij vinden het gezond voor de democratie dat je de politiek naar de mensen brengt.”

“Het is onwaarschijnlijk, maar Zelzate is een gepolitiseerde gemeente”, zegt De Vuyst. “Politiek leeft hier onder de mensen. Dat is de verdienste van de partij, die mensen bewustmaakt van problemen en hen betrekt bij oplossingen. Zo is een politieke cultuur ontstaan. Wij willen niet dat de mensen één keer om de zes jaar een bolletje kleuren en daarna denken: ‘Dat ze hun plan trekken.’ Nu de verkiezingen voorbij zijn, willen we wijk­raden oprichten zodat iedereen betrokken blijft. Dat is radicale democratie, maar blijkbaar vindt men dat bedreigend in de rest van het land.”

Marxistische identiteit

Met de internationale dogma’s van de arbeiderspartij houdt de Zelzatenaar zich niet bezig; voor hem gaat het om de leefbaarheid. Dat de PVDA soms nog worstelt met haar aangebrande verleden en bedenkelijke standpunten inneemt – afgelopen zomer kreeg een spreker op het partijfeest Manifiesta een forum om het Venezolaanse regime van de autocratische president Maduro te verdedigen, waarna voorzitter Peter Mertens zich officieel van de spreker moest distantiëren – lijkt hier amper door te dringen.

“Wij krijgen daar geen vragen over en zelf worstelen we er niet mee”, zegt Asman. “Internatio­nale solidariteit is voor mij een vanzelfsprekendheid. De wereld is een dorp geworden, mensen worden geconfronteerd met Europese regels waar ze geen vat op hebben. Dan is het logisch dat je ze daartegen probeert te wapenen.”

De Vuyst is pas lid geworden van de PVDA in 2008, toen de partij op een vernieuwingscongres komaf maakte met de dogma’s uit het verleden. “Maar we hebben wel nog een marxistische identiteit: het kapitalisme buit natuurlijke bronnen en arbeidskrachten uit, wat zorgt voor ecologische en sociale crises. Uiteraard moet je produceren en hebben we bedrijven nodig, maar ze moeten meer bijdragen en voor meer ‘return on society’ zorgen.”

De Vuyst wijst erop dat België voor veel bedrijven een belastingsparadijs is. “Op nationaal vlak betalen ze amper vennootschapsbelasting, dus proberen wij op lokaal vlak de verhoudingen juister te krijgen. Vandaar ons voornemen om bedrijven op ons grondgebied zwaarder te belasten, en de druk bij zelfstandige ondernemers en de bevolking te verminderen. De zwaarste lasten voor de sterkste schouders.”

Voorts is Zelzate van plan om het met twee schepenen minder te doen en de bedrijfswagen voor de burgemeester af te schaffen. “Zo besparen we 100.000 euro, geld dat we integraal gaan besteden aan armoedebestrijding”, belooft Geert Asman. “In Zelzate groeit een op de vijf kinderen op in armoede.”

De toekomst van de PVDA lijkt verzekerd. In Zelzate is zonet de eerste communistische burgemeester van het land geboren.