Direct naar artikelinhoud
ReportageInfrastructuur in Italië

Een brug aanleggen is in Italië een martelgang: ‘Ze kunnen de schijt krijgen’

De Italiaanse problemen met infrastructuur zijn goed zichtbaar in de Susa-vallei, waar de alpenweides zijn volgestort met cement en beton voor de bouw van een treinverbinding. Keihard bewonersverzet houdt de bouw al decennia tegen, maar tegen een hoge prijs. ‘Vrienden van ons zijn oren kwijt geraakt, en tanden en ogen.’

Graffitikunstwerk op de pijler van een viaduct in de Susa-vallei. Sinds de aankondiging van de plannen, dertig jaar geleden, hebben de valleibewoners zich hevig verzet tegen de werkzaamheden.Beeld Nicola Zolin

De twee agenten die Fulvio Tapparo (66) achtervolgen, hebben een vertraging van precies 2 seconden. Stopt Tapparo om een van de twaalf boomhutten te laten zien die hij heeft gemaakt om de bouwwerkzaamheden in de gaten te houden, dan stoppen de agenten precies 2 seconden later ook. Loopt Tapparo weer verder richting de plek waar hij en zijn medestanders ooit met 4.357 traangasgranaten werden beschoten, dan komen ook de agenten precies 2 seconden later weer in beweging.

‘Zie je, die flikken hebben niets beters te doen dan een oude man in de gaten houden’, zegt Tapparo, ruim binnen gehoorafstand van de twee. ‘Het leukste is om hier tijdens een belangrijke voetbalwedstrijd te komen. Dan moeten die droogoksels verplicht naar mij kijken in plaats van naar dat spelletje.’ Hij lacht, maar wordt gelijk weer serieus: ‘Vaffanculo, ze kunnen de schijt krijgen.’

Al achttien jaar strijdt Tapparo tegen de komst van een enorm infrastructureel project in zijn achtertuin - een hogesnelheidslijn in zijn geval - zoals op talloze plekken in Italië vergelijkbare tegenstand is tegen de komst van snelwegen, bruggen, pijpleidingen en tunnels. Ook in Genua, waar deze week de Morandi-brug instortte, deed een actiegroep er alles aan om de komst van een nieuwe snelweg te blokkeren.

Fulvio Tapparo strijdt al achttien jaar tegen de bouw van een hogesnelheidslijn in zijn achtertuin.Beeld Zolin Nicola

De actiegroepen hebben een duidelijke reden voor hun verzet, want de Italiaanse overheid heeft nu eenmaal een moeizame relatie met infrastructuur. Het onderhoud is vaak matig of zelfs helemaal afwezig, en als er private partijen bij de bouw of uitbating betrokken zijn gaat dat bijna altijd gepaard met corruptie. Het gevolg: de actiegroepen proberen de projecten te vertragen.

Het is op geen plek beter te zien dan hier, in de Susa-vallei van Fulvio Tapparo. Dat is een idyllisch stuk Noord-Italië waarvan de bewoners, vanwege hun strategische ligging tussen Turijn en Lyon, hun alpenweides de afgelopen decennia zagen volstromen met cement, beton, hoogspanningskabels en bouwvakkers die nog meer cement, beton en hoogspanningskabels kwamen installeren.

Een brug aanleggen is in Italië een martelgang: ‘Ze kunnen de schijt krijgen’
Beeld de Volkskrant

Ze ondergingen het allemaal gelaten, tot de plannen voor de hogesnelheidslijn tussen Turijn en Lyon werden gepresenteerd – Tav in de volksmond, een afkorting voor Treno Alta Velocità. De Tav is volgens voorstanders dé ontbrekende schakel in het Europese spoorwegnetwerk, omdat treinen straks, dankzij een lang netwerk van tunnels, niet meer langs, maar door de Alpen kunnen razen.

Het gaat om 57 kilometer tunnel – 45 kilometer in Frankrijk en 12 kilometer in Italië – die in totaal 8,6 miljard euro moeten kosten. Daarvan wordt 40 procent door de Europese Unie betaald, 35 procent door Italië en 25 procent door Frankrijk.

Het project levert volgens de Europese Commissie op zowel landelijk als lokaal niveau economische groei op en staat bovendien garant voor ongeveer 15 duizend nieuwe banen, dankzij bijvoorbeeld het toenemende toerisme. Ook moet de lijn de luchtvervuiling aanzienlijk verminderen omdat een deel van de ongeveer vier miljoen vrachtwagens die jaarlijks door de Po-vallei rijden voortaan het spoor kunnen gebruiken.

Hoewel de eerste plannen dertig jaar geleden werden gesmeed, is op dit moment slechts 4 kilometer tunnel daadwerkelijk gegraven, allemaal aan Franse zijde bovendien. Waarom? Omdat de valleibewoners mordicus tegen zijn. Hun voornaamste kritiek: de lijn is veel te duur, verwoest de vallei, levert relatief weinig tijdwinst op (van Parijs naar Turijn in drie in plaats van zes uur) en de gevolgen voor de volksgezondheid zijn rampzalig. Zo zou er asbest vrijkomen bij het graven van de tunnels, en mogelijk zelfs uranium.

Veldslag

Wat begon als discussie groeide uit tot een ware veldslag. Toen de eerste bouwvakkers kwamen, zetten de valleibewoners graafmachines in brand, gooiden explosieven naar het bouwterrein, bekogelden medewerkers en blokkeerden de snelweg met brandende voorwerpen. Ze kochten stukken land op waarop gebouwd moest worden en organiseerden manifestaties waar wel vijftigduizend mensen op af kwamen. ‘Ken je de film Braveheart’, vraagt Tapparo terwijl hij naar de heuvels rondom de bouwplaats wijst. ‘We doken opeens vanachter alle hellingen op, net als tijdens die film.’

De tegenacties waren al evenzo zwaar. Sinds 2008 wordt het bouwterrein door soms wel honderden militairen tegelijk bewaakt en proberen onderzoeksrechters de activisten voor terrorisme te vervolgen. ‘Ik ben zelf twintig keer aangeklaagd’, zegt Nicoletta Dosio, een 72-jarige kromgetrokken vrouw die samen met Tapparo een van de leiders is van de No Tav-beweging. ‘Vrienden van ons zijn oren kwijt geraakt, en tanden en ogen.’

Het gevolg van hun acties: vertraging. Op dit moment wordt de eerste Tav-trein pas in 2030 verwacht, wat al zo’n dertig jaar later is dan toen de plannen voor het eerst werden geopperd. Dat komt ook door de politieke steun die de No Tav-beweging kreeg – want ook nog te bouwen wegen leiden uiteindelijk allemaal naar Rome.

De huidige regeringspartij, de populistische Vijfsterrenbeweging, voerde voorafgaand aan de verkiezingen in maart hard campagne tegen de trein. ‘No Tav, zonder als en zonder maar’, was hun leus. Het leverde ze in de meeste dorpen en steden in de vallei tot wel 80 procent van de stemmen op.

Protestborden tegen de Tav: de geplande hogesnelheidslijn tussen Lyon en Turijn in de Susa-vallei in Noord-Italië.Beeld Zolin Nicola

Saillant is echter dat de coalitiegenoot van de Vijfsterrenbeweging, de rechtse Lega, juist groot voorstander is van de hogesnelheidslijn. Niet voor niets omschreef de Italiaanse krant La Repubblica het Tav-dossier als ‘meest netelige kwestie van deze regering’. De Vijfsterren-minister van Transport, Danilo Toninelli, noemde de hogesnelheidslijn eind juli nog ‘een enorme verspilling van publiek geld’. Matteo Salvini van de Lega reageerde daarop met: ‘We moeten nu juist vooruit duwen, niet achteruit gaan’. Het waarschijnlijke gevolg: wederom vertraging.

‘Wij zullen nooit een echt bevriende regering hebben’, zegt Tapparo. ‘We kunnen hoogstens een overheid hebben die ons zo veel mogelijk met rust laat. Dat zie je nu met de Vijfsterrenbeweging. Het lukt ze niet om het project te stoppen, maar het lukt ze wel om het zoveel mogelijk af te remmen.’

Deze week werd pijnlijk duidelijk waartoe dat soort politieke tactieken, in combinatie met achterstallig of soms zelfs afwezig onderhoud, kunnen leiden: de Morandi-brug in Genua stortte in, ook al lagen er al jarenlang plannen klaar om een nieuwe snelweg te bouwen die de brug moest ontlasten. De Vijfsterrenbeweging, wiens oprichter Beppe Grillo uit Genua komt en zodoende lokaal erg sterk is, schaarde zich net als in de Susa-vallei achter de tegenbeweging en noemde het argument dat de Morandi-brug gevaarlijk was een favoletta – een fabeltje zoals ze in sprookjesboeken voorkomen.

Na de ramp van dinsdag wuifde de partij die opmerking gelijk weg. Italië is een land waar politici dertig jaar lang kunnen ruziën over de komst een nieuwe brug, en ze maar dertig minuten nodig hebben om de schuld aan iemand anders te geven als de oude brug instort.

Isolement

Naast Susa en Genua zijn er nog legio andere voorbeelden. Berucht is de A3-snelweg tussen Salerno en Reggio Calabria; een groots project waarbij een snelweg, via talloze tunnels en viaducten, een van de armste regio’s van Europa uit haar isolement moest bevrijden. De opdracht tot bouwen werd in 1962 gegeven, pas in 2016 was de weg officieel af, mede omdat toenmalig premier Renzi 60 kilometer weg ‘in aanleg’ omdoopte tot ‘in onderhoud’ om zijn verkiezingsbelofte na te komen.

Tapparo wijst naar de plek waar de tav-treintunnel moet komen, pal onder de snelweg die dertig jaar geleden werd gebouwd. ‘Zie je dat oranje gaas achter die militairen? Dat hebben ze afgezet omdat er stukken beton van de snelweg naar beneden vielen. Maar het maken? Ho maar!’

‘Het is het probleem van Italië in een notendop’, zegt Tapparo. ‘Het bouwen van nieuwe tunnels is in Italië belangrijker dan het onderhouden van oude bruggen, omdat je van 8,6 miljard euro nu eenmaal meer kunt afromen dan van een paar duizend euro onderhoudskosten.’

Het is het probleem van Italië in een notendop, herhaalt Tapparo terwijl hij naar de agenten wijst die hem met precies 2 seconden vertraging achtervolgen. ‘Wij willen graag een mooie wereld achterlaten voor onze kinderen, zij laten liever een dikke erfenis achter. Vaffanculo, ze kunnen de schijt krijgen.’

Danilo Toninelli, de Italiaanse minister van TransportBeeld Reuters

Transportminister Toninelli: het symbool van de spagaat van de anti-establishmentbeweging 

‘De verantwoordelijken zullen moeten betalen, betalen voor alles, en veel betalen’. Het was een van de eerste reacties van de nieuwe Italiaanse minister van Transport, toen eerder deze week een snelwegviaduct in Genua instortte. Het snelle vingerwijzen kwam de minister op veel kritiek te staan, niet in de laatste plaats omdat juist zijn partij campagne bleek te hebben gevoerd tegen de komst van een ander, nieuwer snelwegviaduct in Genua.

Minister Danilo Toninelli (44) was voor zijn politieke carrière twee jaar lang Carabinieri-agent, daarvoor militair en had ook tijdens zijn jeugd al de behoefte zijn omgeving te dienen, aldus een graag door hem gebezigde anekdote. De eerste keer dat hij ooit naar het strand ging, was het eerste wat hij deed het oprapen van rotzooi.

Net als partijleider Luigi Di Maio is hij een typische exponent van het jasje-dasje-Grillismo – jonge politici die, in tegenstelling tot partij-oprichter Beppe Grillo, bereid zijn tot meer dan schreeuwen alleen. Toninelli is een neutraal ogende politicus die bereid is te overleggen in plaats van enkel te schoppen. Niet voor niets waren het Toninelli en Di Maio die eerder dit jaar met z’n tweeën de formatieonderhandelingen voerden namens de partij.

Toch staat Toninelli ook symbool voor de spagaat waarin de anti-establishmentbeweging zich sinds regeringsdeelname bevindt. Hij is tegen de bouw van grote infrastructurele projecten, maar heeft te maken met een rechtse coalitiepartij die juist extra wil investeren in infrastructuur. Hij maakte politieke carrière door te fulmineren via social media, maar moet sinds hij minister is ook op zijn woorden letten. Net als zijn hele partij moet Toninelli, als zelfverklaard anti-systeempoliticus, nog altijd wennen aan zijn nieuwe rol midden in het systeem.