De vrije teeltkeuze in de landbouw beperken, komt de natuur ten goede

Het valt Tobias Ceulemans op dat bijna alle partijen zich unaniem uitspreken voor meer natuur. Maar wie zal na de verkiezingen politieke moed tonen om te raken aan het heilige huisje van de vrije teeltkeuze in de landbouw? Volgens hem legt die vrije keuze een ernstige hypotheek op inspanningen voor betere natuur.

opinie
Tobias Ceulemans
Tobias Ceulemans is docent Conservatiebiologie aan de KU Leuven

De afgelopen maanden kwam de slechte staat van onze natuur veelvuldig in de media aan bod. Van wetenschappelijke rapporten van de Verenigde Naties over de dramatische toestand van biodiversiteit, de klimaatwijziging met zowel extreme droogte als overstromingen, tot de erbarmelijke staat van de waterkwaliteit in onze Vlaamse beken. 

Ondertussen is de publieke opinie ervan doordrongen: kijk maar naar de talrijke klimaatmarsen, boomplantacties en bijenhotels. Het zal een moeilijke opdracht zijn om iemand te vinden die radicaal beweert dat hij of zij bloemrijke hooilanden of statige bossen liever kwijt dan rijk is. 

Het valt op dat bijna alle partijen zich unaniem uitspreken voor meer natuur

In verkiezingstijden willen politieke partijen natuurlijk een graantje meepikken van de natuurbewuste stroming in Vlaanderen. Het valt daarbij op dat bijna alle partijen zich unaniem uitspreken voor meer natuur.

Zinnen als “We hebben de ambitie om biodiversiteit te versterken” of “We zorgen voor het versterken van natuurgebieden” en “Een groene omgeving maken het leven leefbaar” lijken wel gecopy-pastet in partijprogramma’s van links tot rechts. Het lijkt een geruststellend vooruitzicht voor de natuurbewuste Vlaming.

Maar wat betekenen die slagzinnen nu concreet? Hoe zal het beleid die politieke ambitie om biodiversiteit te versterken kunnen realiseren? Want, in schril contrast met de unanieme wens voor betere natuur, bestaat er geen eensgezindheid over maatregelen die daarvoor nodig zijn.

In schril contrast met de unanieme wens voor betere natuur, bestaat er geen eensgezindheid over maatregelen die daarvoor nodig zijn

Bovendien is de kans bijzonder groot dat je als politicus onmiddellijk wordt neergesabeld als je concrete invullingen voorstelt die niet stroken met allerhande belangengroepen. Sommige heilige huisjes zijn nu eenmaal onaantastbaar…

De vrije teeltkeuze en de nefaste gevolgen

Laat er nu net één heilige huisje zijn dat een ernstige hypotheek legt op inspanningen voor betere natuur: de vrije teeltkeuze in de landbouw. Die teeltkeuze stelt landbouwers in staat om in volle vrijheid te kiezen welk gewas ze willen kweken, onafhankelijk van de objectieve, technische geschiktheid van het teeltperceel. In een maatschappij waarin vrijheden met stip op nummer één staan, is het in vraag stellen van de gehele vrije teeltkeuze een doodzonde. 

Nochtans leidt die vrijheid tot verschillende perverse  gevolgen voor natuur, maar ook voor landbouw en de maatschappij. Zo is het mogelijk om in valleien of op steile hellingen te kiezen voor bijvoorbeeld maisteelt. Mais is een populaire teelt om voldoende mest te kunnen afzetten, wat goed is om mestoverschotten van veehouders weg te werken. Op zich is daar niets mis mee, ware het niet dat de gevolgen van die  teeltkeuze niet beperkt blijven tot het landbouwperceel zelf.

In een maatschappij waarin vrijheden met stip op nummer één staan, is het in vraag stellen van de gehele vrije teeltkeuze een doodzonde

De natte valleigebieden moeten namelijk daarvoor diep ontwaterd worden. Daarbij ontsnapt onvermijdelijk koolstof uit de bodem, wat bijdraagt aan de klimaatverandering. In droge periodes zoals nu, en die we in toekomst door dezelfde klimaatverandering ook meer kunnen verwachten, draagt die ontwatering bij tot een verlies van onze grond- en oppervlaktewaterreserves.

In natte periodes daarentegen zullen overstromingen de gebruikte mest- en de bestrijdingsmiddelen meespoelen naar de nabijgelegen natuurgebieden, maar ook woongebieden. Het zal bovendien gemakkelijk uitspoelen naar waterlopen waar de waterkwaliteit onder lijdt. In heel erg natte jaren, die ook zullen toenemen door klimaatwijziging, kunnen we nog meer modderstromen verwachten vanuit steile hellingen.

Uiteindelijk moet de maatschappij,  concreet wij allemaal als belastingbetalers, de rekening voor die "vrijheid" betalen

Uiteindelijk moet de maatschappij, concreet wij allemaal als belastingbetalers, de rekening voor die "vrijheid" betalen. Dat gebeurt op verschillende fronten, zoals het onderhouden van diepe ontwateringskanaaltjes, de compensatie voor oogstverlies door droogte én oogstverlies door nattigheid (ondanks de voorkennis van onaangepaste teelten in overstroombare valleien). 

We doen investeringen in waterzuivering en in natuurherstel, waarvan vervolgens de resultaten teniet kunnen worden gedaan door de invloed van slechts enkele nabijgelegen intensieve landbouwpercelen. Tot slot moeten de modderstromen onderaan hellingen in dorpen, op straten en rioleringen geruimd worden. En ga zo maar door…

Ironie van de vrije teeltkeuze

De ironie wil overigens dat dit alles in het nadeel is van onze landbouw. De gespecialiseerde teelten, die sowieso alleen kunnen op de meest geschikte gronden zoals fruit- en wijnteelt, hebben moeilijkheden om voldoende geschikte gronden te verwerven. Door erosie op steile hellingen spoelen jaarlijks grote hoeveelheden van de meest vruchtbare bodems onherroepelijk weg. En investeringen in hoogtechnologische oplossingen met bijvoorbeeld precisiebemesting blijven vaak onbetaalbaar.

Op die manier hypothekeren we onze grote landbouwexpertise én onze landbouwers die al (te) veel inspanningen moeten leveren om een redelijke prijs voor hun product te krijgen.

In grote regio’s zou zelfs de vrije teeltkeuze de facto kunnen blijven bestaan

Nochtans hebben we een enorme kennis voorhanden waarbij we precies weten op welke percelen welke teelten geschikt zouden zijn, zowel landbouw-technisch als voor milieu-impact. In grote regio’s zou zelfs de vrije teeltkeuze de facto kunnen blijven bestaan.

Uitgebreide zones met aangepaste teeltkeuze bieden bovendien meer zekerheid voor de gespecialiseerde landbouw, zorgen voor meer aaneengesloten teeltzones en vrijwaren de nabijgelegen natuurgebieden. Het voordeel van de vrijheid kan toch bezwaarlijk opwegen tegen alle nadelige gevolgen?

De vraag hoe die ambitie om biodiversiteit te versterken zou kunnen gerealiseerd worden, is dus eigenlijk relatief eenvoudig te beantwoorden. De vraag wie voldoende moed heeft om het algemene belang van natuur (én landbouw) te laten primeren boven de individuele vrijheid, zal veel moeilijker te beantwoorden zijn.

Nicolas Maeterlinck

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen