Muzikante Tori Amos, uw zomergids voor deze week: "Kunst zie ik liever niet in een museum"

Zangeres en pianiste Tori Amos zingt op haar laatste album, Native Invader, over haar moeder die begin 2017 werd getroffen door een zware beroerte. Ze is volledig verlamd geraakt en ligt in het ziekenhuis. In ‘Mary’s Eyes’ vraagt Amos aan Zuster Wanhoop: “Kun je haar weer tot leven wekken?” In ‘Broken Arrow’, eerder op het album, zingt ze: “Zijn we haar kwijt?”

Maar al handelt ‘Broken Arrow’ over de ellendige staat waarin een moeder verkeert, het gaat in dat nummer niet alleen over de moeder van Tori Amos, de Amerikaanse singer-song­writer die haar grootste hits scoorde met nummers als ‘Cornflake Girl’, ‘Crucify’ en ‘Professional Widow’. Nee, het is de moeder van ons allemaal: Moeder Aarde. Want die wordt bedreigd en wellicht zijn we haar bijna kwijt. Op Native Invader luidt Amos de noodklok. Want we “zuigen kool­water­stoffen uit de bodem” (‘Benjamin’), veronacht­zamen “de wijsheid gezaaid in Gaia’s botten” (‘Up the Creek’) en de hele boel staat op springen als we ons niet “wapenen tegen wie blind zijn voor het klimaat” (‘Up the Creek’).

Het was niet haar opzet die twee moeders met elkaar te verbinden. “Ik had het pas door toen ik besefte dat Mary, mijn moeder, aangetast is door een beroerte en dat ook Amerika aangetast werd, na de verkiezing van Trump.”

Laat het maar aan Amos over om het hyper­persoonlijke aan grote thema’s te koppelen. Ze behandelt in haar songs seksisme en geweld tegen vrouwen. Oorspronkelijk wilde Amos helemaal niet zo’n activistische plaat maken. Ze wilde een album opnemen geïnspireerd door de verhalen die haar Cherokee-grootvader haar vertelde als klein meisje. “Hij sprak over de song­lines in de natuur. De liederen die rivieren, bomen en rotsen zingen en die je pas hoort als je heel, heel aandachtig luistert.”

Ze reisde naar de Smoky Mountains, de plek waar haar grootvader opgroeide, om daar iets van zijn levenskracht te voelen en de song­lines op te sporen.

Maar de twee gebeurtenissen die haar het meest van haar stuk brachten, eisten voorrang. Amos: “Native Invader handelt over de natuur, hoe die zichzelf kan herstellen met haar veerkracht en hoe wij daaraan kunnen bijdragen.”

Amos, de ambassadeur van Moeder Aarde. Misschien heeft ze toch wat van de songlines opgevangen.

Markt: Borough Market, Londen

“Toen ik laatst in Londen was, ging ik met een vriendin naar Borough Market, een van de oudste en grootste voedsel­markten van Londen. Ik ben dol op markten waar ze verse producten verkopen. En met een culi, zoals mijn vriendin, is het helemaal een uitje. Ze vond er verse perziken, munt, geblancheerde en geroosterde amandelen, heirloom tomaten en de meest fantastische champignons die ik ooit heb gezien.

“Wat deze markt zo anders maakt dan die in de Verenigde Staten, is dat het aanbod ongelooflijk is en de variatie enorm. Je komt daar stands tegen met Colombiaanse koffie, tussen de vega­burger­bar en naast een paellakraam. We hebben die avond een echt feestmaal bereid.

“Het was zó mooi, we moesten er wel foto’s van maken.”

Gezelschap: Culi’s

“In de jaren 90, nadat mijn carrière een vlucht had genomen, merkte ik op een gegeven moment dat ik verstrikt was geraakt in een groep mensen die allemaal in de muziekbusiness zaten en bij wie ik het idee had: ‘Hier speelt het zich allemaal af. Hier is de magie.’ Niets van waar. Een gezelschap is juist aangenaam als het uit zo verschillend mogelijke individuen bestaat, met verschillende perspectieven op het leven. Helemaal als ze met passie over hun interesses kunnen vertellen. En omdat ik het ook fijn vind met groepen mensen te eten, vind ik culi’s leuk.

“Die vriendin, over wie ik het net had, is er zo een. Ze woont in de VS maar vloog laatst net zo makkelijk naar São Paulo, Brazilië, om daar bij een topchef te gaan eten. Terwijl ze een baan heeft als visagiste en in een klein flatje woont in Brooklyn! Maar ze spaart voor dat soort uitjes en heeft in de loop van de tijd contacten opgebouwd die haar tippen als ergens een al gereserveerde stoel in een toprestaurant beschikbaar komt.”

Roadtrip: Het zuidwesten van de VS

“Wie denkt een compleet beeld van Amerika te krijgen als hij het in twee weken doorkruist, komt bedrogen uit. Het enige wat je dan ziet, is een enorme hoeveelheid truck­stops.

“Ik vind het geweldig om het land te bekijken, maar doe het altijd in kleine porties. Een roadtrip van een paar dagen door de woestijnen in het zuidwesten is ideaal. Dan heb je de tijd om de schoonheid van het overweldigende landschap en de verhalen van de locals tot je te nemen.

“Vanuit Tucson, waar mensen graag komen voor het eten en de vibe, kun je naar het noorden trekken om de indrukwekkende rode rotsen van Sedona te zien. Dan verder omhoog naar de Grand Canyon en nog een stuk verder noordwaarts naar het nationale monument Bears Ears in Utah. Dat gebied is trouwens veel in het nieuws geweest omdat de overheid daar naar olie wil boren.

“Tip: ga niet in de zomer. De temperatuur kan dan oplopen tot vijftig graden.”

Project: Privébibliotheek

“Voor een bibliotheek in mijn strandhuis in Florida verzamel ik veel, héél veel boeken. Ik laat me daarbij niet leiden door mijn favoriete auteurs, maar wil een zo breed mogelijk aanbod in huis hebben voor gasten. Het gaat van landschapsarchitectuur tot de geschiedenis van Europa; van mythologie tot beeldende kunst.

“Ik ga trouwens liever niet naar musea om kunst te kijken. Ik ben daar iets te teruggetrokken voor. BBC-presentator Jonathan Ross was gechoqueerd toen ik hem vertelde dat ik het overgrote deel van de kunst die ik ken, alleen in boeken had gezien. De enkele keer dat ik naar het museum ga, is om bezoekers te observeren die naar kunst kijken.

“Voor mij is een relatie met een kunstwerk veel te intiem om dat met anderen in dezelfde ruimte te delen.

“Je eigen bibliotheek is ideaal voor privé­kunst­beleving. Ik kan dan, als ik door de kunst in een boek bevangen raak, in alle rust de muziek in me op laten komen. Ik kan om iets huilen. Ik kan het in een dekentje wikkelen, het stevig vasthouden en me ermee op de bank nestelen.”

Wandel­gebied: Cornwall

“Ga naar Cornwall, in het uiterste zuidwesten van Engeland, en je komt in elfjes­land. Het mooiste landelijke gebied van de wereld. (Amos heeft daar sinds 1997 een huis en opnamestudio, red.).

“De meeste mensen hebben iets met het zuiden van Cornwall, maar ik ken het noorden beter. Je hebt er schilderachtige dorpjes en wandelpaden. Vooral de kustlijn met haar kliffen is adembenemend. En gevaarlijk! Er zijn daar nogal wat schepen vergaan en zeelui verdronken.

“Vroeger had je hele families die zich bezighielden met strand­jutten. Daphne du Maurier heeft er over geschreven in Jamaica Inn, en de kerk in Morwenstow heeft, op het kerkhof, het boegbeeld van een schip dat vlakbij schipbreuk heeft geleden. Weer zo’n fantastische plek waar de verhalen haast zijn ingebed in de grond.

“Ik probeer altijd als ik een nieuwe plaats bezoek, de geschiedenis met de locatie te verbinden. Een makkie in Cornwall. Er is altijd wel iemand in een pub die erop los babbelt.”

Drank: Wijn

“Voor mijn solocarriè­re zong ik in de jaren 80 als achtergrond­zangeres bij Al Stewart (singer-songwriter die in de jaren 70 doorbrak met ‘Year of the Cat’, red.). Al was een wijnkenner en had zijn eigen kelder in zijn huis in Beverly Glen, Los Angeles. Tijdens een van zijn diners maakte ik een domme opmerking over wijn, waarop hij zei: ‘Je hebt duidelijk geen idee waar je het over hebt’.

“Hij liet me mijn smaakgevoel ontwikkelen door me van alles te laten proeven uit zijn wijnkelder, wat heel genereus was. We begonnen meestal met champagne, dan witte wijn met een knabbeltje en dan rood. Bour­gogne, om het intellect te stimuleren, en een sexy bordeaux als afsluiting.

“Ik ben hem er dank­baar voor, want daardoor leerde ik goe­de betaalbare wijnen onderscheiden van de slechtere. Van hem heb ik wijn leren drinken.” 

Wandel­gebied: Great Smoky Mountains

“In eerste instantie wilde ik dus de Smoky Mountains, en de verhalen rond dat deel van de Appalachen, als inspiratie gebruiken voor Native Invader. Mijn moeders familie komt uit dat gebied op de grens van North Carolina en Tennessee. Zowel haar vader als haar moeder behoren tot de Eastern Cherokee Nation. Er is zoveel oude geschiedenis over dat deel van Amerika waarvan niets is opgeschreven, maar die wel in een orale traditie is doorgegeven.

“Mijn opa vertelde mij de geschiedenis en de verhalen uit de Cherokee-folklore. Over Spearfinger, de geest met een mes als wijsvinger, die kinderen van hun ouders weglokte en hun lever opvrat; of over hoe de Cherokee in 1776 bondgenoten werden van de Britten tijdens de Onaf­hankelijk­heids­oorlog.

“Ik ga naar zulke inspirerende plekken niet alleen om te kijken, maar ook om te luisteren, naar het land en naar de locals.”

Piano: Bösendorfer

“Ik ben gek op Bösendorfer-piano’s. Ze worden met de hand gemaakt en daardoor voel je al spelend het vakmanschap, de betrokkenheid en de liefde die erin zijn gestopt.

“Zo’n twintig jaar geleden heb ik de plek bezocht waar ze worden gemaakt, net buiten Wenen. Er worden bomen uit het plaatselijke bos geveld, waarna het hout vijf jaar te drogen wordt gelegd. Ik herinner me nog dat de wanden van de werkplaats, waar de gekromde delen van een vleugel worden gemaakt, volhingen met plaatjes van halfnaakte vrouwen. Niet zoals de pin-ups in een garage. Nee, dit waren voorbeelden die de werklui hielpen hun welvingen perfect te krijgen. Hier waren kunstenaars aan het beeldhouwen.

“Ik vind het moeilijk om te zeggen hoe die ambachtelijkheid zich vertaalt in een geluid waarmee een Bösendorfer zich onderscheidt van bijvoorbeeld een Steinway. Over het algemeen heeft een Bösendorfer een vollere klank en een sterker laag register. Maar dat verschilt ook weer van piano tot piano.”