VRT NWS gaat undercover in pro-Russische hackersgroepen: hoe Rusland ook in ons land mensen online ronselt voor sabotage en spionage

“Verzamel 30 mailadressen van Belgische journalisten.” 

Onze journalist is al enkele maanden aanwezig op het sociaal netwerk Telegram wanneer hij in een chatgroep de vraag ziet verschijnen.

Hij zit in een gesprek van een pro-Russische hackersgroep. Het gaat om een groep die eerder al websites van onder meer enkele Belgische gemeenten en andere overheidswebsites lam legde in de aanloop naar de lokale verkiezingen. Ze viseren naar eigen zeggen alle mogelijke bondgenoten van Oekraïne.

De groep telt meer dan 8.000 leden. Zelf is onze journalist undercover; hij stelt zich voor als een pro- Russische Brusselaar met weinig digitale vaardigheden.

Er volgen enkele gesprekken die lijken op een sollicitatie. Onze journalist moet vragen beantwoorden van de administratoren van de groep over zijn standpunten met betrekking tot Rusland. Daarna krijgt hij zijn eerste opdracht.

“Plak 10 stickers in de Europese wijk in Brussel.”

Als beloning kan hij geld in de vorm van cryptomunten verdienen. In dit geval zou hij 50 dollar in cryptomunten verdienen voor het plakken van stickers met de boodschap ‘Fuck NATO’. 

We stemmen toe. Een week later valt de enveloppe met stickers in een afgesproken brievenbus. De afzendgegevens verwijzen naar een Chinees stickerbedrijf. Het is onduidelijk van wie ze afkomstig zijn.  

Deze opdracht lijkt misschien onschuldig. Maar soms gaat het online ronselen veel verder.

Zo werd in januari 2024 een 51-jarige Oekraïner in totaal 4.000 dollar beloofd voor het in brand steken van een verffabriek in Polen. De autoriteiten konden hem net op tijd tegenhouden. De man werd afgelopen maand veroordeeld tot 8 jaar cel.

In Duitsland zou dan weer tot honderd euro betaald zijn geweest voor het spuiten van bouwschuim in de uitlaten van meer dan 200 auto’s.

Ook de Belgische Staatsveiligheid waarschuwt in haar recentste jaarrapport voor een toename in het gebruik van zogenaamde “wegwerpagenten”.

“De opdrachten die uitbesteed worden aan deze freelancers of aan criminele organisaties gaan van het verzamelen van inlichtingen, over propaganda-acties tot militaire verkenning en sabotage”, klinkt het.

Door een beroep te doen op deze individuen slaan de buitenlandse inlichtingendiensten 2 vliegen in 1 klap. “Ze wekken de indruk dat ze overal actief kunnen zijn, terwijl de activiteiten zelden echt tot hen te herleiden zijn.”

Ook onze opdracht gaat verder. Hoewel we de stickers niet zijn gaan hangen, zien we andere opdrachten opduiken. 

Het systeem werkt immers met een automatische bot. Om de zoveel dagen toont die nieuwe opdrachten. Die kun je aanklikken en laten opnemen in je takenlijst. Een mogelijke opdracht die we zien: “Zoek pro-Oekraïense accounts en stuur ze door naar onze bot.” 

Maar het gaat nog verder. Na verloop van tijd belanden we in een afgesloten chatruimte van enkele hackers. Daarin pochen hackers tegen elkaar over de doelwitten die ze hebben uitgekozen. 

Iemand vraagt om hulp bij het hacken van een Litouwse waterzuiveringsinstallatie. Via Litouwse journalisten die aan dit onderzoek meewerken, komen we te weten dat er effectief een poging tot hacking is geweest. 

De rekrutering via sociale media verloopt stapsgewijs, zegt de Staatsveiligheid. Dat merkt ook onze journalist. En ook de NAVO is intussen vertrouwd met het fenomeen. 

"De voorbije jaren hebben heel veel landen Russische diplomaten of mensen verbonden aan diplomatieke diensten uitgezet op verdenking van spionage en dergelijke. Sindsdien is de strategie veranderd en zien we een toename van online ronseling voor criminele activiteiten. Het is een echte bezorgdheid omdat online rekrutering moeilijk te traceren is”, zegt James Appathurai, NAVO-adjunct-secretaris-generaal voor Innovatie, Hybride en Cyber in een interview aan VRT NWS.

“Het enige lichtpuntje is dat dit geen professionele inlichtingenmedewerkers zijn, wat betekent dat ze niet de vaardigheden, ervaring en hulpmiddelen hebben die een professional zou hebben. Sommige van deze aanvallen zijn een beetje grof. Ze zijn vaak makkelijk te vinden of op te sporen.”

Ook onze eigen militaire inlichtingendienst (ADIV) maakt zich zorgen. “Die mensen zelf weten eigenlijk helemaal niet wie die opdrachtgever is of waarom hen gevraagd wordt bepaalde daden of acties uit te voeren”, klinkt het.  

“Wij proberen het fenomeen op te volgen met de middelen die we hebben. Maar het is bewustwording die mensen moeten hebben. Er moet weerbaarheid zijn in de bevolking. Mensen moeten alert zijn.”

Het doel van deze acties is om chaos te veroorzaken. Dat is de kern van hybride oorlogsvoering: door beïnvloedingscampagnes, sabotage of cybercriminaliteit de publieke opinie trachten te beïnvloeden. Met als een van de langetermijndoelen bijvoorbeeld de steun aan Oekraïne te doen afbrokkelen.