Vervolg portretinterview Jacques Wallage
U hebt meerdere identiteiten zegt u zelf: Joods, sociaaldemocraat, Europeaan, Groninger, Nederlander. Uw levensmotto is: “Alleen wie weet waar hij vandaan komt, weet waar hij naartoe gaat.” Hoe verhoudt zich dat tot elkaar?
Wallage valt een tijd stil en zegt dan: ‘Dat is een lastige. Ik heb de diepe behoefte het land achter de heuvels te laten zien, zoals Mozes het beloofde land Israël zag. Politiek moet idealen hebben, dat je het volk naar het land van melk en honig wilt brengen. Noem dat de invloed van mijn Joodse identiteit. Dat messianistische element heeft ook altijd in de sociaaldemocratie gezeten. Geleidelijk aan zijn me de risico’s die de democratie loopt, meer gaan bezighouden. De democratische cultuur doet er toe; het betekent dat je met anderen wilt samenwerken en compromissen kunt sluiten. De democratie van de grote bek is mijn grote vijand. Met VVD-leider Frits Bolkestein heb ik vaak gebotst, maar hij is niet mijn vijand, wel een politieke tegenstander wiens opvattingen ik bestrijd. Politieke meningsverschillen hoeven niet in vijandschap over te gaan, die boodschap van hoop wil ik jongeren graag voorhouden.
Populisme is de ziekte niet, en al helemaal niet het medicijn. Het is de thermometer die laat zien wat er loos is in de samenleving. Populisme kan helpen de onmacht van mensen beter te begrijpen. Ik ben er diep van overtuigd dat politieke partijen zich moeten herpakken en níét een beetje moeten gaan lijken op populistische partijen. Dat werkt niet. Kiezers zijn vervreemd van hun partijen. Niet omdat de kiezers op drift zijn geraakt, maar de partijen zijn gaan zweven. Als mensen onzeker zijn over hun pensioen of wanneer ze geen betaalbare woning kunnen krijgen, dan moet je daar iets aan doen. Dat is waar de sociaaldemocratie voor is opgericht.
Ik vind dat de burger meer serieus genomen moet worden, ook met vormen van directe democratie. Het afschaffen van het raadgevend referendum lijkt me onverstandig. Als bestuurder heb ik altijd veel geïnvesteerd in de dialoog met burgers. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer je mensen serieus neemt, je tot conclusies komt die breed worden gedragen.’
U schrijft over over de uitvaart van minister Ien Dales. Het was 1994 en er stonden duizenden mensen langs de kant van de weg. Wat gebeurde er?
‘Ien Dales was een bijzondere vrouw. Ze positioneerde zich tussen de beroepspolitici en de bevolking in. Zij stapte in het vacuüm tussen volk en bestuur. Mensen herkenden dat. Al die mensen langs de kant van de weg, die haar de laatste eer gaven, was een bijzonder signaal. Toen heb ik dat onvoldoende als signaal herkend. Als een burgemeester het goed doet kan hij van de stad zijn, en niet van de gemeente, het bestuur. Politieke partijen zijn onderdeel geworden van het bestuur, ze zijn verstatelijkt. Politieke partijen hebben de burger onteigend: die voelt zich niet meer door hen vertegenwoordigd. Maar de burger is niet gek.
Of het nog goed komt, is de spannende vraag. Ik kijk veel naar Duitsland. Het Europadebat wordt daar fundamenteel anders gevoerd dan bij ons. De toekomst van onze kinderen ligt in Europa. Laat je als politicus niet verleiden door op het been van de politieke tegenstander te gaan staan: “Ik ben eigenlijk ook tegen Europa, maar …” Helmut Kohl had gelijk toen hij zei dat Europa alleen toekomst heeft als waardengemeenschap. Dát is het cement tussen de stenen. Dat element mis ik enorm in het Nederlandse debat.’
Toen u burgemeester werd in 1998, sprak u van thuiskomen in Groningen. Wat is dat voor gevoel?
‘We zijn lokaal verankerd en internationaal geborgd. Daar ben ik zeer van overtuigd. De verbondenheid met de stad is groot, de kleur van de A-kerk, de rookpluim van de Suikerfabriek. Dat je het idioom van de burgers aanvoelt. Er kwam eens een vrouw op me af, op de Vismarkt, die vroeg of ze op het stadhuis wel een beetje aardig voor me waren. Hoezo, vroeg ik? Toen zei ze dat ze “heel wijs” met me was, “dat u er bent”. Dat is die verankering. Ik heb die elf jaren als burgemeester altijd ervaren als thuis zijn. Je bent in de positie dat je kunt zeggen: zo doen we dat in deze stad niet. Als het ging vriezen werden de daklozen ’s nachts naar binnen gehaald. Toen een dakloze daartegen protesteerde, zei de agent: het mag niet van de burgemeester, hij wil niet dat je doodvriest op straat. We praten te veel over gemeente en te weinig over gemeenschap.’
U laat het gezinsleven vrijwel buiten beeld. Een scheiding, de geboorte van uw kinderen: het komt amper ter sprake. Waarom die keuze?
‘Dat is inderdaad bewust gedaan. Dat deel van het leven is van ons. Ik heb ook altijd geweigerd met mijn kinderen voor de krant op de foto te gaan. Mijn vrouw is daar de drijvende kracht achter. Natuurlijk is er spanning tussen je leven in de publieke ruimte en je gezin. Toen ik staatssecretaris was, kwam ik een keer thuis en pakte gewoontegetrouw direct de NRC. Mijn dochter, een jaar of tien toen, had die rondom dichtgeniet. Dat was wel een signaal. Die spanning heb ik in mijn boek niet uitvoerig beschreven, maar die was er natuurlijk wel, daar is niks geheims aan. Van mijn vrouw leerde ik dat wanneer je iets privé wilt houden, je er dan niet zelf over moet beginnen.’ ?
