‘Gaat het Songfestival deze editie overleven?’: na de hetze rond Joost Klein en omstreden deelname van Israël

De sluipschutters op de daken rond de Malmö Arena waren al aan de laatste uren van hun shift bezig toen de Zwitserse Nemo Mettler als kersvers winnaar van het Eurovisiesongfestival de verzamelde pers toesprak. Normaal zijn zulke conferenties strak geregisseerd en klinken er vooral wollige complimenten over hoe muziek iedereen verbindt, maar Mettler toonde zich teleurgesteld in de organisatie. “Maybe Eurovision needs a little bit of fixing”, liet die zich ontvallen. Elders in de persruimte ging de Ierse artiest Bambie Thug nog een stap verder. “Het is achter de schermen zo zwaar en vreselijk geweest. Fuck the European Broadcasting Union.”

De ontlading bij de deelnemers was duidelijk groot en dat is niet eens zo verrassend. De afgelopen weken was er veel kritiek omdat de organisatoren Israël niet uit de wedstrijd banden. Hun argument daarvoor was dat het Songfestival een wedstrijd tussen publieke omroepen is en dus losstaat van wie de politieke macht in handen heeft. In de praktijk bleek het veel moeilijker om dat onderscheid te maken. Buiten de arena protesteerden duizenden pro-Palestijnse actievoerders tegen de deelname van de Israëlische Eden Golan.

Binnen de muren van de concertzaal deed de European Broadcasting Union er dan weer alles aan om deelnemers in het gareel te doen lopen. Tijdens de generale repetitie onderbrak de Franse zanger Slimane zijn optreden nog om een speech over vrede te geven en eerder kreeg de non-binaire kandidaat Bambie Thug de opdracht om de woorden ‘staakt-het-vuren’ van hun gezicht te wassen. Bij de live-uitzending dreigde een diskwalificatie voor wie politieke uitspraken deed, dus bleef het protest vanuit de kandidaten beperkt tot een kleine verwijzing naar de Palestijnse vlag in nagellak (Portugal) of een vage slogan rond liefde die alles overwint (Ierland).

Joost Klein

Er was dus een strikt verbod om het over Israël en Gaza te hebben, maar ook de rel rond Joost Klein bleef de hele uitzending onvermeld. Een lokale cameravrouw diende vrijdag een klacht in omdat ze na de tweede halve finale een aanvaring had met de Nederlander. Het is nog steeds onduidelijk wat er precies gebeurde, maar de producenten wilden hem geen plek op het podium gunnen terwijl het onderzoek nog aan de gang was.

Hoewel het incident donderdag al plaatsvond, werd de beslissing rond de diskwalificatie pas zaterdagmiddag genomen. Op dat moment deden al veel complottheorieën de ronde, ook de Israëlische kandidaat kreeg veel drek over zich heen omdat mensen onterecht vermoedden dat zij er iets mee te maken zou hebben. Of de beslissing van de organisatoren de juiste was, moet nog blijken. De Zweedse politie geeft geen verdere info en het onderzoek kan nog weken duren.

De recente controverses roepen vragen op over hoe de toekomst van de wedstrijd eruit zal zien. Zeker de geopolitieke spanningen lijken immers een steeds grotere impact op de shows te hebben. “De competitie was altijd al politiek, landen nemen ook deel om aan culturele diplomatie te doen en om zich aan de rest van de wereld te tonen. Denk maar aan Portugal en Spanje die debuteerden toen ze nog dictaturen waren”, zegt mediaonderzoeker en Songfestival-kenner Jonathan Hendrickx, die de wedstrijd de voorbije dagen volgde vanuit Malmö. In het jaar van de Russische inval ging Oekraïne bijvoorbeeld ook met de overwinning aan de haal, maar die oorlog was een veel minder gepolariseerd thema dan Gaza.

Een staakt-het-vuren lijkt niet meteen in de pijplijn te zitten en dus kan de European Broadcasting Union zich maar beter voorbereiden. “Er is een opmars van een generatie kandidaten die opgroeiden met sociale media en mondiger zijn. Dat leidt tot spanningen omdat zij publieke omroepen verdedigen die neutraal moeten zijn, maar het zelf vaak wel gewoon zijn om meningen te delen”, zegt Hendrickx.

Politieke inmenging

Het politieke debat rond de Israëlische inzending werd de voorbije weken zo groot dat ook actoren die normaal weinig met het Songfestival hebben plots een mening verkondigden. Zeker vanuit rechtse en extreemrechtse hoek werd opgeroepen om voor Golan en haar ‘Hurricane’, een lied met verwijzingen naar de aanslagen door Hamas op 7 oktober, te stemmen. In ons land waren er zo oproepen van Sam Van Rooy (Vlaams Belang) en Assita Kanko (N-VA). Uiteindelijk kreeg Israël slechts 52 punten van de Europese vakjury’s, maar de kijkers beloonden het land met de tweede hoogste score van 323 punten. Zowat heel West-Europa, inclusief landen als België, Nederland en Duitsland, gaf de maximumscore aan Golan.

Het zou makkelijk zijn om in die scores een politieke steunbetuiging te zien, al ligt dat volgens historicus en auteur van Postwar Europe and the Eurovision Song Contest Dean Vuletic (Universiteit van Luxemburg) genuanceerder dan het lijkt. “Het eindresultaat kan ook te maken hebben met het feit dat veel Europeanen een historische schuld voor de Holocaust voelen”, zegt hij. De banden die door de geschiedenis gesmeed werden, kunnen ervoor zorgen dat Israël wat meer krediet krijgt van kijkers.

De volgende editie van het Songfestival vindt plaats in Zwitserland, al hoopt Hendrickx dat de European Broadcasting Union voor die tijd aan introspectie doet. “Als je de grootste muziekwedstrijd ter wereld bent, mag het publiek toch verwachten dat je professioneler voorbereid bent.”