Klimaatexperts zien verband tussen hete zomer en snelle opwarming Noordpool
De eindeloos hete en droge zomer van dit jaar is waarschijnlijk veroorzaakt door de ongekend snelle opwarming van de Noordpool. De noordelijke warmte maakt de straalstroom in de atmosfeer slomer waardoor in West-Europa hetzelfde weertype wekenlang kan blijven hangen. Het uitdrogen van de bodem versterkt daarbij de hitte.
Dat betogen Nederlandse en Amerikaanse klimaatexperts in een nieuwe studie, gepubliceerd in het blad Nature Communications. Het is voor het eerst dat de invloed van de pool op de zomers op gematigde breedtes goed in kaart wordt gebracht. Eerder was al wel duidelijk dat extreme winterkou samenhangt met een ontregelde straalstroom hoog boven het poolgebied.
Met name de zomer is daarmee een riskant jaargetijde aan het worden, zegt hoofdauteur van de studie Dim Coumou van de Vrije Universiteit Amsterdam en het klimaatinstituut in Potsdam, Duitsland. "Mildere winters met koude uitschieters is één ding, maar in de zomer werkt alles dezelfde kant op: het is warmer en de uitschieters kunnen het nóg heter en droger maken."
Bizar
Die versterking bedreigt vooral de landbouw in de VS, Europa en Rusland, vreest Coumou. "En dat zijn wel de belangrijkste graanschuren van de wereld." Het zomerweer van 2018 noemt hij "bizar persistent".
Er is inmiddels steeds meer bewijs door waarnemingen en modellen dat zomerweer persistenter wordt en dat de opwarming van de Noordpool - die op haar beurt wordt aangejaagd door het broeikaseffect - daar een rol in speelt, aldus de studie in Nature Communications. Experts als Jennifer Francis van Rutgers University in New York benadrukken al jaren dat de afzwakkende straalstroom het zomerweer naar extremen jaagt.
Vooral de landbouw in de VS, Europa en Rusland wordt bedreigd
Andere klimatologen houden nog een slag om de arm. "Het systeem is gecompliceerder dan dat", zei Geert Jan van Oldenborgh van het Nederlands meteorologisch instituut onlangs nog in de Volkskrant.
Arctische extremen
Het noordpoolgebied warmt al jaren drie- tot viermaal zo snel op als het wereldgemiddelde, mede door afnemende ijs- en sneeuwhoeveelheden. In Siberië zijn aan de kust temperaturen tot 32 graden geregistreerd.
Dat zulke Arctische extremen ook gevolgen voor het weer op gematigder breedtes, zoals in Europa, kunnen hebben, wordt door nog maar weinig experts betwijfeld. "De discussie gaat vooral over de vraag hoe belangrijk die invloed is, vergeleken bij veranderingen in de tropen en in de oceaanstromingen", zegt Coumou.
Andere effecten
Dit jaar lijkt de straalstroom bijvoorbeeld juist niet uitzonderlijk zwak te zijn geweest. Het is daarom zelfs denkbaar dat ook die andere effecten het zomerweer kunnen laten vastlopen.
De westelijke straalstroom hoog in de atmosfeer rond de Noordpool ontstaat doordat lucht van de warme tropen naar de koude pool stroomt over de om zijn as draaiende aarde. Door verschillen in windsnelheden ontstaat instabiliteit in de atmosfeer die tot een afwisseling van lage- en hogedrukgebieden leidt van ongeveer 1.000 kilometer groot. Die bewegen vanaf de oceaan in een dag of twee, drie over West-Europa naar het oosten en bepalen bij ons het weer.
Hittegolven
Zulke zogeheten storm tracks zijn sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw aantoonbaar minder energiek geworden in de zomer, stellen Coumou en zijn collega’s nu vast. Dat is ook de periode dat het aantal hittegolven begint op te lopen, schreven ze eerder al. In West-Europa komen die nu eens in de vijf jaar voor. Maar dat kan bij verdere opwarming makkelijk driemaal zo vaak worden, bleek onlangs uit een Europese analyse van de jongste hittegolf door onder meer Van Oldenborgh van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut in De Bilt.
Oorzaak voor de zwakkere storm tracks, concludeert Coumou, is een geringer temperatuurverschil tussen het poolgebied en de gematigde streken. Dat resulteert in een kleiner luchtdrukverschil tussen pool en omgeving. Zo’n drukverschil is normaal de motor van de straalstroom. "Het wordt aannemelijk dat die motor hapert", zegt Coumou. In zijn artikel wijst hij ook op de wetenschappelijke vraagtekens die daarbij nog bestaan.
Coumou heeft met collega’s bij het Amerikaanse tijdschrift Science ook een nieuwe studie ingediend over de straalstroom gedurende de verhitte zomerperiode van dit jaar. Tot de publicatie mag hij daarover niets naar buiten brengen. "Maar gezien de actualiteit zal dat vermoedelijk niet lang meer duren", zegt hij.