Universeel coronavaccin tegen alle huidige én toekomstige varianten van virus stap dichterbij

"Op 10 januari 2020 wisten Chinese onderzoekers dat het een coronavirus was dat rondging en problemen veroorzaakte. Pas eens de genetische code van dat virus bekend was, kon men beginnen met de ontwikkeling van een vaccin", legt viroloog Johan Neyts uit in ‘Nieuwe feiten’ op Radio 1.

In de loop van 2021 kon uiteindelijk gestart worden met vaccineren. "Ondertussen waren natuurlijk miljoenen mensen gestorven. Het enige dat we hadden in onze ‘hoogtechnologische maatschappij’ waren mondmaskers, je handen ontsmetten, afstand houden, thuisblijven en lockdowns. Dat is eigenlijk redelijk primitief."

"Hoeveel beter zou het zijn dat, als je op het ogenblik dat een nieuw virus ten tonele verschijnt, je dan eigenlijk al vaccins op de plank hebt liggen die je meteen kunt inzetten?" Dat is precies wat onderzoekers van Oxford en Cambridge willen bereiken: een anticiperend, universeel vaccin. Een nieuwe publicatie in het vakblad Nature Nanotechnology toont dat er al stappen in de juiste richting gezet zijn.

"De familie van de coronavirussen kenden we al van voor de pandemie. Het idee is dus dat je, op basis van die kennis, een breed werkend, universeel vaccin zou kunnen ontwikkelen", zegt Neyts. In dat proces maken de onderzoekers gebruik van een hele andere techniek dan die van de huidige mRNA-vaccins. Ze doen namelijk een beroep op nanotechnologie, waarbij de ‘uitsteeksels’ of ‘spikes’ van verschillende coronavirussen worden gebruikt.

"Men heeft van heel wat coronavirussen het topje van de spike genomen. Die kleine stukjes hebben ze aan kleine touwtjes opgehangen, een beetje zoals een vlieger. Dat hebben ze ‘geplakt’ op nanoblokjes, een soort van kleine ‘dobbelsteentjes’ waar de hoeken van afgesneden zijn."

Dat werd gebruikt om muizen te vaccineren. "Na een aantal weken zagen ze in het bloed van de muisjes antistoffen tegen al die verschillende coronavirussen." Maar naast antistoffen tegen de virussen die in het vaccin zaten, waren er ook antistoffen tegen coronavirussen in de muizen te vinden die niet in het vaccin zaten.

"Het is natuurlijk nog altijd maar in muizen, maar dat is toch wel een mooie studie", zegt Neyts. "De resultaten in muizenmodellen die nu zijn gepubliceerd, zien er eigenlijk wel goed uit." In latere stadia moet duidelijk worden hoe werkzaam het vaccin is bij mensen.

Nieuwe virussen een stap voor zijn, is volgens Neyts van groot belang. Al is dat allesbehalve simpel. "Een breedwerkend vaccin ontwikkelen voor zo’n ganse familie, in dit geval de familie van de coronavirussen, is absoluut geen evidentie. Maar men heeft hier toch wel mooie stappen gezet in de goede richting."

Daarnaast is het ene virus het andere niet, benadrukt Neyts. "Men probeert dat ook al jaar en dag voor het griepvirus, maar dat is nog altijd niet gelukt. Tegen bepaalde andere virussen lukt het al helemaal niet om vaccins te ontwikkelen. Denk maar aan hiv, een virus dat we ondertussen al 41 jaar kennen."

Voor het universeel coronavaccin op de markt kan komen, is er eerst nog een lange weg aan formele studies af te leggen. “Eerst in proefdieren, om te kijken of dat daar geen nevenwerkingen zijn die onaanvaardbaar zijn. Als dat in proefdieren allemaal veilig blijkt te zijn, kan men dan beginnen met de verschillende fases bij de mens te bestuderen. Eerst bij een paar tientallen vrijwilligers, dan bij meer en meer mensen.”

Het is dus nog minstens enkele jaren wachten. Maar stel dat het lukt, dan zou dit overkoepelende vaccin de eerste in zijn soort worden.