Russen geven toe: ze wisten van dieradioactieve wolk

Waarschijnlijk is de verdenking ook terecht. "Sinds de ramp in Tsjernobyl hebben we in Europa een netwerk van meetstations", vertelt arts en stralingsexpert Lodewijk Van Bladel. "Door allerlei gegevens te vergelijken hebben we ondertussen een goed idee vanwaar die wolk is gekomen."

Begin deze maand waarschuwden meetstations in onder meer Frankrijk, Slovenië en Kroatië voor een nucleaire vervuiling in de lucht. Hoewel al snel bleek dat er geen gevaar was voor de volksgezondheid – daarvoor waren de opgetekende waarden veel te laag – werd toch een onderzoek gestart naar de bron. Franse wetenschappers kwamen uit in het grensgebied tussen Rusland en Kazachstan. Er gebeurde wellicht een serieus ongeval, waarna de wolk ontsnapte.

Maar: beide landen ontkenden met klem. Ze claimden van niets te weten.

1.000 keer meer

Na lang aandringen vanuit Europa bevestigde het Russisch Meteorologisch Instituut nu uiteindelijk toch: in oktober is er "iets" misgelopen in de buurt van de Oeral. Er werden "extreem hoge" concentraties van de radioactieve stof ruthenium 106 aangetroffen. Dat is een isotoop die normaal niet voorkomt op aarde, maar ontstaat als een product van atoomsplitsing in kerncentrales.

In het meetstation van Agrayash werd een concentratie ruthenium 106 ontdekt die bijna duizend keer hoger lag dan normaal. Dat station ligt op 30 kilometer van Mayak, een enorm complex dat nucleaire brandstoffen verwerkt.

Mayak heeft een reputatie. In het Russische complex vond vijftig jaar geleden een van de ergste nucleaire rampen ooit plaats, nadat er een opslagtank met tonnen radioactief afval ontplofte. Het omliggende gebied werd een van de meest vervuilde plekken ter wereld. Bijna een half miljoen mensen kwam in aanraking met radioactieve stoffen. Slechts tienduizend inwoners werden geëvacueerd. Later bleek dat de fabriek ook al jaren zijn afval dumpte in nabijgelegen meren, waar buurtbewoners visten.

Lessen na Tsjernobyl

De fabriek in Mayak blijft intussen ontkennen dat het iets te maken heeft met de wolk ruthenium 106 boven Europa. Ook Rosatom, het Russische nucleaire staatsbedrijf dat het complex uitbaat, verklaart dat het geen weet heeft van recente incidenten. Greenpeace Rusland gelooft dit niet en eist dat het Russische parket onmiddellijk een grootschalig onderzoek start. De milieubeweging verdenkt Rosatom ervan "een nucleaire ramp te willen toedekken".

"Rusland is niet de beste leerling als het op transparantie aankomt. Ook niet in de nucleaire sector", zegt Erik Hulsbosch, woordvoerder van de Belgische nucleaire waakhond FANC. "Toch zal dit uitgeklaard worden. Rusland moet een duidelijke uitleg geven over die radioactieve wolk en al zijn metingen daarover delen. Binnen het Internationaal Atoomagentschap bestaan daar bindende afspraken over."

Stralingsexpert Van Bladel wil zich niet uitspreken over mogelijk Russisch bedrog. Sowieso nuanceert hij het gezondheidsgevaar in Rusland. Zelfs in hoge concentraties is ruthenium 106 zo goed als onschadelijk, zegt hij. "Ook voor de mensen die in  Mayak leven. Wetenschappers zoals ik vinden deze wolk interessant studiemateriaal, maar eigenlijk blijft het een fait divers." Al geeft Van Bladel toe: "Het is geen leuke vaststelling dat het wekenlang duurt voordat Rusland gegevens deelt met zijn directe buren. Terwijl ook die kunnen getroffen worden bij een kernramp." 

Het lijkt erop dat Rusland niet veel lering heeft getrokken uit het Sovjet-tijdperk. Na de ramp van Tsjernobyl in 1986 hadden de Sovjet-autoriteiten drie dagen nodig om het nieuws wereldkundig te maken. Op dat moment was de – toen wel gevaarlijke – nucleaire wolk al in Europa aangekomen. Van Bladel: "Gelukkig hebben wij nu onze eigen meetstations. En die werken goed, dat is nu wel bewezen."