De man die Jan Hoet opvolgde en deed vergeten: wie is in opspraak gekomen S.M.A.K.-directeur Philippe Van Cauteren?

“Ik denk dat ik soms te enthousiast ben, dat kan weleens averechts werken”, vertelde S.M.A.K.-directeur Philippe Van Cauteren (55) anderhalf jaar geleden nog aan deze krant. “Ik ga er soms ook te snel van uit dat dingen vanzelfsprekend zijn. Als iets voor mij logisch is, denk ik dat het voor iedereen logisch is. Dat is dan weer gekoppeld aan een bepaalde vorm van ongeduld.”

Nu wordt Van Cauteren “toxisch leiderschap” verweten, door tien personeelsleden die klacht tegen hem indienden – drie van hen werken niet langer bij het Gentse museum voor hedendaagse kunst. Dat schrijft De Gentenaar. Acht klachten werden ingediend bij de preventiedienst van de Stad Gent, twee bij het meldpunt van de Vlaamse Overheid.

Er werd geen klacht ingediend bij de politie: de klagers hebben het over Van Cauterens micromanagement en onhoudbare werkdruk. Uit een welzijnsenquête blijkt ook dat er geen aanspreekpunt is voor medewerkers die geconfronteerd worden met pesterijen of ongewenst gedrag. Sinds eind vorig jaar voert Mensura, de Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, een onderzoek naar mogelijk grensoverschrijdend psychologisch gedrag.

Het is een zeldzame smet op het blazoen van Van Cauteren, die al twintig jaar aan het hoofd staat van het S.M.A.K. en voordien lang samenwerkte met Jan Hoet, de bezieler van het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst. Zijn verwezenlijkingen zijn niet min. Niet alleen voerde Van Cauteren “een consistent beleid”, maar “hij is er ook in geslaagd Jan Hoet op te volgen én te doen vergeten”, klinkt het bij een bron in het kunstenveld. “Iedereen dacht dat dat onmogelijk was.”

De omstandigheden waarin Van Cauteren begon, waren niet ideaal, weet M HKA-directeur Bart De Baere, die voorheen met Van Cauteren samenwerkte in het Museum voor Hedendaagse Kunst, de voorloper van het S.M.A.K. “Op het moment dat het Museum voor Hedendaagse Kunst het S.M.A.K. werd (in 1999, EWC), deed de stad een inspanning van twee miljoen euro, voor de basisstructuur. Maar er was geen budget voor de opening of de verdere ontwikkeling. Ondanks het maatschappelijk draagvlak en de internationale weerklank van dat museum.”

Van Cauteren komt in 2004 aan zet, eerst als tijdelijk directeur, na een korte passage van Peter Doroshenko. Van Cauteren werkte op dat moment als curator in Duitsland – hij werkte in dezelfde hoedanigheid ook in Brazilië, Mexico en Chili – maar besloot zijn vrouw en zoon in Hamburg achter te laten om het museum te runnen. “De liefde voor het museum bleek groter te zijn dan die voor de moeder van mijn zoon”, gaf hij dit jaar nog toe in De Morgen.

Op dat moment heeft het museum van Jan Hoet “een mythische legacy”, maar was er ook weinig expertise of goodwill bij de overheden om die legacy te verduurzamen. Toch slaagt Van Cauteren erin om het S.M.A.K. verder uit te bouwen.“Hij heeft het S.M.A.K. gestabiliseerd en geconsolideerd”, ziet De Baere. Er waren succestentoonstellingen als die van Berlinde De Bruyckere in 2015 – goed voor ruim 88.000 van de meer dan 100.000 bezoekers die dat jaar over de vloer kwamen. Vorig jaar bereikte het museum nog 86.000 bezoekers, een voortzetting van de groei na de terugval tijdens de covid-pandemie. Ook maatschappelijke kwesties gaat hij niet uit de weg. Zo liet hij in 2017 twaalf vluchtelingen drie maanden lang in het museum verblijven.

“Hij heeft een breed maatschappelijk draagvlak aan het museum vastgehangen”, stelt De Baere vast, “en heeft die instelling zo goed mogelijk uitgebouwd. Nu is het S.M.A.K. even cruciaal voor Gent als het Lam Gods of het Kuipje. Dat is niet voor de hand liggend, zeker niet in zulke precaire, vaak zelfs problematische omstandigheden.”

Van Cauteren ijvert al lang voor een groter museumgebouw – in 2019 werd de tentoonstelling Highlights for a Future georganiseerd, waarin het huidige museum werd overgenomen door 200 werken uit de collectie van ruim 3000 stukken die in het depot zijn opgeslagen. Het toont dat de omstandigheden precair blijven, ook op het vlak van financiering en personeel. “Het water staat iederéén aan de lippen”, klinkt het in het veld, en het S.M.A.K. blijkt geen uitzondering. Uit de personeelsenquête waaruit de klachten tegen Van Cauteren naar boven kwamen, bleek ook dat de helft van de bevraagden vindt dat er “onvoldoende personeel” is om taken goed te kunnen uitvoeren.

“Als ik dat in de krant lees, lijkt me dat een belangrijke oorzaak”, zegt De Baere, die Van Cauteren omschrijft als “menselijk” en “niet enkel gedreven door kunst en zijn verantwoordelijkheid voor het S.M.A.K”, en “iemand die heldere, serene analysen van situaties kan maken om zo tot een oplossing te komen”.

In een reactie aan deze krant zegt Van Cauteren, die momenteel zijn taken als directeur blijft uitvoeren, nu zijn veranwoordelijkheid te willen opnemen. “We gaan verschillende trajecten aan, samen met de medewerkers van het S.M.A.K., om toe te groeien naar een organisatie van de toekomst, een betere organisatie voor het welzijn van de medewerkers.” Hij kent geen details van het extern onderzoek dat loopt maar geeft wel aan zijn volledige medewerking eraan te verlenen. “Het belangrijkste,” zo benadrukt hij nog, “is dat we zorg dragen voor onze medewerkers.”