Al nam minister Blok zijn uitspraken terug, de schade zal er niet minder om zijn
Ministers van Buitenlandse Zaken zijn niet op aarde om de diplomatie te ondermijnen, stelt Arend Jan Boekestijn. Dat Blok zijn uitspraken heeft teruggenomen zal de schade die hij in binnen- en buitenland heeft aangericht niet wegnemen.
De liberalen hebben niet altijd een gelukkige hand gehad in het kiezen van ministers van Buitenlandse Zaken. Dirk Stikker (1948-1952) wist van wanten, maar zijn eigen fractie keurde zijn beleid betreffende de overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië af.
Chris van der Klaauw (1977-1981) was een aardige man, maar ongeschikt voor de politiek. Jozias van Aartsen (1998-2002) had geen buitenlandervaring, maar maakte geen brokken. Uri Rosenthal (2010-2012) omschreef diplomatie als ‘rustiek tijdverdrijf’, dat wil zeggen borrelen en feestjes aflopen, en zette vervolgens het mes in het postennetwerk.
Toen kregen we de door grootheidswaanzin ingegeven potsierlijke ‘datsja’-affaire waardoor Halbe Zijlstra zichzelf opblies. De premier moest op zoek naar een vervanger met een kleiner ego. Schippers weigerde. Na enig aandringen offerde Blok zich op. Blok leek een veilige keuze. Geen buitenlandervaring, maar iemand die zich op verschillende ministeries had weten te handhaven.
Lastig vak
Diplomatie is een lastig vak. Bij ontstentenis van een wereldregering moeten natiestaten proberen hun belangen zo goed mogelijk te verdedigen in een wereld die gedomineerd wordt door tegenstellingen. Om in die boze wereld er nog wat uit te slepen, zijn tact en rede vereist.
Blok deed zijn omstreden uitspraken tijdens een besloten terugkomdag van Nederlanders die bij internationale organisaties werken. Ook een dergelijke bijeenkomst leent zich niet voor provocerende filosofietjes die niet gehinderd worden door empirische evidentie.
Blok dacht daar anders over. In 2010 zei Angela Merkel dat de multiculturele samenleving mislukt is omdat integratie niet alleen moet worden aangemoedigd, maar ook moet worden afgedwongen. Blok ging veel verder. Hij gelooft niet in assimilatie. Hij ontkende immers het bestaan van vreedzame multiculturele samenlevingen waar de oorspronkelijke bevolking nog rondliep. Het publiek dat in de veronderstelling verkeerde dat diplomatie gebaat is bij tact en rede, hapte naar adem.
Bloks uitspraak is tactisch noch redelijk. Multiculturele samenlevingen kennen ontegenzeggelijk spanningen, maar er bestaan wel degelijk vreedzame varianten. Veel Europese landen kennen etnische tegenstellingen, maar hebben over het algemeen wel een vreedzaam karakter. Ook in Afrika, Azië, Zuid-Amerika en Oceanië zijn er naties waar dit het geval is.
Niet erg bemoedigend
Voor een Nederlander met een buitenlandse achtergrond die zijn uiterste best doet om een goede baan te vinden, zou Bloks uitspraak weleens als niet erg bemoedigend kunnen worden ervaren. Het werk van onze diplomaten in vreedzame multiculturele samenlevingen in den vreemde wordt er eveneens niet makkelijker op.
Indien Emmanuel Macron of Theresa May deze uitspraak had gedaan, zouden hun respectievelijke nationale parlementen hen onmiddellijk ter verantwoording hebben geroepen. In ons eigen land stelt alleen de PvdA schriftelijke vragen.
Bloks uitspraak heeft bovendien potentieel verontrustende implicaties. Indien er immers geen vreedzame multiculturele samenlevingen bestaan zouden sommigen op de gedachte kunnen komen dat men de homogeniteit van een samenleving zou moeten bevorderen. Regulering van de instroom is een verstandige zaak, maar wat gaat men dan doen met de ingezetenen met een buitenlandse achtergrond? Blok lijkt het integratie-pessimisme van de PVV en Forum voor Democratie te omarmen, terwijl het Jaarrapport Integratie van het CBS uit 2016 wel degelijk lichtpuntjes ontwaart.
Problemen homogene samenlevingen
Daar komt nog bij dat het alternatief van een culturele homogene samenleving eveneens problemen kent. Japan komt bijvoorbeeld steeds meer tot het inzicht dat er nadelen zijn verbonden aan het ontbreken van culturele diversiteit. Het fenomeen van de salaryman die zijn hele leven opoffert aan één bedrijf ten koste van zijn eigen individualiteit mag dan de hedendaagse Japanse industriële grootmacht hebben gecreëerd, de prijs was wel de teloorgang van de zo broodnodige creativiteit en innovatie.
Het internationale bedrijfsleven gebruikt niet voor niets multiculturele teams om nieuwe ideeën en producten te ontwikkelen. De kracht van diversiteit wordt in deze kringen niet betwijfeld. Zij weten maar al te goed dat Apple, Google en Intel zijn opgericht door immigranten of kinderen van immigranten.
Suriname geen failed state
Blok deed er nog een schepje bovenop. Hij noemde Suriname een failed state en bracht dit ook nog eens in verband met de etnische diversiteit in het land. Er is veel mis met Suriname, maar de regering aldaar slaagt er, in tegenstelling tot een failed state, nog wel in om in een aantal basisbehoeften van de bevolking te voorzien. De politiek is inderdaad georganiseerd op basis van etnische scheidslijnen, maar wat in Suriname nu juist opvalt is dat de spanningen tussen de verschillende etnische groepen zelden gewelddadig zijn.
En toen kwam Oost-Europa aan de beurt. Blok zei dat wij er niet op hoefden te rekenen dat landen in deze regio vluchtelingen zullen gaan opnemen. Die inschatting is vermoedelijk juist, maar het kabinetsbeleid is daar echter wel op gericht. Blok verbrak niet alleen de eenheid van het kabinetsbeleid, maar ondermijnde ook de onderhandelingspositie van Brussel en de lidstaten ten opzichte van Oost-Europa.
Tot het takenpakket van ministers van Buitenlandse Zaken behoren niet het ondermijnen van diplomatie en de ambities van minderheden. Gelukkig heeft de minister zijn uitspraken teruggenomen. De schade in binnen- en buitenland zal er helaas niet minder om zijn.
Arend Jan Boekestijn was VVD-Kamerlid en is als historicus verbonden aan de Universiteit Utrecht.
Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.