Waarom trouwen we om dan weer vreemd te gaan? Deze arts legt het uit

Waarom rijden we door het rood licht? 

De regel is duidelijk: bij een rood verkeerslicht moet je stoppen. En toch zijn er elk jaar honderden Vlamingen die deze regel aan hun laars lappen. Volgens arts Luc Swinnen komt dat door de hersenstam of ons 'reptielenbrein'. "Dat brein ontstond 500 miljoen jaar geleden en diende voornamelijk om te overleven. Het is een alert brein, dat prikkels en gevaren moet opmerken." 

Het is dat brein dat ervoor zorgt dat we 'vechten, vluchten of verstijven' als ons iets gevaarlijks overkomt, maar het regelt ook alle functies in ons lichaam zoals de ademhaling, de bloedsomloop, hartslag… Swinnen: "Het reptielenbrein is heel sterk territoriaal gericht. Een reptiel zoekt een territorium en ziet dat als zijn jachtgebied. Dat zit ook in de mens: we zetten haagjes rond onze grond, of we plaatsen een kadertje op ons bureau."

Ook de wagen is ons territorium. "En de weg dus opeens ook. Gaat daar plots een rood licht aan, dan moet je van je reptielenbrein naar je mensenbrein, het brein dat onze driften controleert. Sommige mensen slagen daar niet in. De driften nemen de overhand en ze gaan door het rode licht."

Waarom trouwen we? En gaan we dan vreemd?

Trouwen is in se een irrationele actie. Het uitspreken van 'eeuwige liefde' terwijl de statistieken duidelijk aantonen hoeveel huwelijken op een scheiding uitdraaien, is in principe uitermate naïef. Het is het 'mensenbrein' of het 'moderne brein' dat maakt dat toch nog altijd zo veel mensen die keuze maken.

"Mensen willen liefde op een rituele manier bevestigd zien", legt Swinnen uit. "Dat geeft meer zekerheid. Daarom dus dat zo veel mensen per se in dat witte kleed willen rondlopen voor honderd gasten. Het ritueel geeft een gevoel van zekerheid, hoewel dit natuurlijk in de realiteit helemaal niet zo is. Wat ook meespeelt, is een overdreven zelfbeeld. We schatten onszelf altijd sterker in dan we zijn, en dus gaan we ervan uit dat waar anderen falen, wij zullen slagen."

Mensen zijn van nature geen monogame wezens, wat mee verklaart waarom ook zoveel mensen een scheve schaats rijden. "De meest monogame mensen hebben een hoge dosis oxytocine in hun bloed, het knuffelhormoon. Het is dat hormoon dat zorgt voor een sterke binding", legt Swinnen uit. "Ook dopamine, een neurotransmitter die zorgt voor een prettig gevoel, is belangrijk."

Mensen met veel dopamine in het lijf hebben een hang naar uitdagingen en avontuur, ze kunnen niet tegen sleur en routine en hebben dus nood aan spanning. Het zijn net die mensen die vatbaarder zijn voor overspel. "Het kan dus perfect dat je verliefd bent op je partner en een goeie hechting voelt, maar tegelijkertijd nood hebt aan spanning en vreemd gaat. De twee kunnen naast elkaar bestaan."

Waarom hebben we meer angst in een vliegtuig dan in een auto? 

Vliegtuigen zijn pakken veiliger dan auto's en toch hebben meer mensen schrik om het vliegtuig te nemen. Die angst ontstaat in het 'limbische systeem' of 'zoogdierenbrein'. Dat is het middelste gedeelte van het brein waar onder meer angst en agressie ontstaat en waar het langetermijngeheugen zit. 

"Dat brein zal geen statistische berekeningen maken", zegt Swinnen. "Maar het is wel voortdurend alert voor dingen die kunnen mis gaan. In de media ligt veel meer de nadruk op neergestorte vliegtuigen dan op auto-ongelukken. Die onheilsboodschappen triggeren een stress- en angstreflex."

Wat in een vliegtuig ook meespeelt is het complete gebrek aan autonomie. "Bij een verlies aan autonomie verhoogt onze angst. In een vliegtuig moet je wel vertrouwen op de piloot en heb je absoluut geen controle op wat er gebeurt: dus word je bang."

Waarom blijven we eindeloos mails beantwoorden of op Facebook surfen? 

We beseffen dat het weinig nuttig is om constant online mails te checken of op Facebook te surfen. Dat we blijven swipen en scrollen komt door onze queeste naar dopamine. "Die stof verplicht ons om aan de slag te blijven. We zijn de slaven van de mythe van de multitasking."

Mails of social media zijn ook zo gemaakt dat het telkens een shot dopamine vrijmaakt. Een rood blokje dat aangeeft dat er een melding op ons wacht, een zoemende gsm, een korte bel... "Het zorgt telkens voor een nieuwe lading dopamine. Dat veroorzaakt een verslavend effect, net zoals we cocaïne zouden snuiven."

Het is het reptielenbrein dat graag gebruik maakt van dat beloningssysteem in de hersenen. Telkens we online gaan, bevredigen we onze behoefte naar dopamine en voelen we ons voldaan. 

En waarom moeten we dit allemaal weten? 

"Als we beter beseffen hoe ons reptielen- of zoogdierenbrein vaak de overhand krijgt, kunnen we bewuster ons mensenbrein inzetten", vindt Swinnen. Met andere woorden: als we weten hoe onze driften met ons een loopje kunnen nemen, kunnen we ook zelf bewust op de rem gaan staan. 

Daar zijn volgens de arts en auteur goede trucs voor.  "Dat is de plasticiteit van het brein", legt hij uit. "Dat betekent dat verandering mogelijk is. Dat inzicht is vrij nieuw. Tot voor een tiental jaar werd het brein als een statisch orgaan gezien. Maar je kunt het omkeren."

Hoe dan? Door nieuwe hersencellen of neuronen aan te maken of nieuwe verbindingen tussen de neuronen te creëren. "Dat kun je doen door heel bewust nieuwe ervaringen op te doen of van milieu of omgeving te veranderen. Ga vaak op stap, ga naar een concert, een museum, ga wandelen in de natuur, slaap voldoende, beweeg genoeg, onderhoud voldoende sociale contacten… Op die manier maken we nieuwe routes in het brein die ons kunnen wapenen tegen irrationele beslissingen."

Gaan we dan niet meer trouwen of vreemdgaan? "Dat beweer ik niet", zegt Swinnen. "Maar het zal sommig irrationeel gedrag zeker kunnen counteren."

Luc Swinnen. Waarom we vreemdgaan en parachutespringen. Het onbegrijpelijke brein. Van Halewyck. Vanaf 28 april in de boekhandel.