Voor mij blijft Moureaux een grote meneer en briljant staatsman

PS-politicus Philippe Moureaux (1939–2018) is overleden, en met hem sterft een tijdperk. Meer dan een. 

Moureaux 1989-1993

De eerste keer dat ik met Philippe Moureaux (PS) te maken kreeg, was in mijn jaren als kabinetschef van Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid Paula D’Hondt, tussen 1989 en 1993. De toenmalige regering Martens zocht naar een lijn in de verhouding tussen overheid en islam. 

Aan PS-zijde waren de twee grote tenoren bij dit debat Philippe Moureaux en Charles Picqué. Moureaux was in die jaren vice-eerste minister en minister van het Brusselse Gewest en Institutionele Hervormingen in de regeringen-Martens VIII en IX.

In PS-kringen leefde in dit dossier de schrik dat als er een woordvoerderschap voor de islam zou worden opgericht, er weleens religieuze leiders met politieke ambities zouden kunnen opstaan. En dat was voor hen niet de bedoeling, want met name Moureaux stelde zich bijzonder doctrinair-laïcaal op: godsdienst was in zijn ogen louter privé-zaak, met een zo minimaal mogelijke expressie in de publieke ruimte. De islam moest zich moskee per moskee lokaal structureren, telkens met instemming (of niet) van de burgemeester ter plaatse. Andere partijen - met name christen-democraten - vonden dat standpunt onaanvaardbaar, omdat die vreesden dat dit dan zou doorgetrokken worden naar de katholieke godsdienst, die haar publieke karakter niet onder druk wilde laten zetten.

Zo leerde ik Philippe Moureaux kennen: als een man met een zeer uitgesproken, principiële overtuiging. Een tweede duidelijke ervaring die ik met hem had was toen mijn benoeming als directeur van het Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding on hold werd gezet in de regering. 

Journalist Guido Fonteyn had een interview van mij afgenomen voor De Standaard: “Ben je bereid om levensbeschouwelijk afstand te nemen van je geloofsovertuiging (Leman is dominicaan, red.) om je benoeming te vergemakkelijken?” Wat ik juist geantwoord heb, herinner ik me niet. Maar de dag nadien stond op een voorpagina iets als “Leman: ‘Moureaux mag de pot op’.” Er gebeurde toen iets wat Moureaux in mijn ogen typeerde. Hij telefoneerde me. Hij zei me dat hij dit dossier zelf niet volgde, maar dacht te begrijpen wat er aan het gebeuren was… Twee dagen later was de benoeming een feit en was er tegelijk een adjunct (van PS-signatuur, red.) aangeduid. Met die adjunct heb ik overigens altijd goed kunnen samenwerken.

De burgemeester

In 1993 werd Moureaux burgemeester van Sint-Jans-Molenbeek. Een functie die hij bijna twintig jaar bekleedde, tot 2012. Dat burgemeesterschap liep niet altijd over rozen. 

Wanneer journalisten Moureaux weer eens op de korrel nemen, zeg ik altijd: “Je hebt geen historisch maatschappelijk geheugen. Je weet niet wat Molenbeek was in de periode voorafgaand aan Moureaux. Het was de pure Far West!” Ik blijf daarbij: Moureaux had de macht om fondsen aan te trekken voor zijn gemeente en hij is daarin gelukt. 

Hij had een veel hooggestemder carrière kunnen ambiëren dan te kiezen voor dat Molenbeekse burgemeesterschap. Ik denk oprecht dat hij vanuit een socialistische overtuiging voor Molenbeek heeft gekozen en die gemeente heeft willen optillen, met respect voor de inwoners en zonder een verdringingsbeleid te voeren. Dit heeft geleid tot allerlei renovatieprojecten.

Hij heeft daarnaast ook de politie gesaneerd. Het is niet zijn fout dat het politiekader in Molenbeek nooit behoorlijk ingevuld is geraakt. Is hij cliëntelair geweest bij het aantrekken van gemeentelijk personeel? Tja, maar dit is gewoon een Belgische ziekte. Hoe meer macht je er als partij hebt, hoe meer je het cliëntelisme eenzijdig kan toepassen. Waren het daarom allemaal onbekwame mensen die de postjes kregen? Neen.

Had hij een cassant karakter? “Mais Mr. Leman, vous ne vous rendez vraiment pas compte que je peux être très méchant, très très méchant!” (waarbij hij ‘très’ meermaals herhaalde.) Hij zei het dus zelf. Maar zelf heb ik het nooit zo ervaren. Was hij religieus onverdraagzaam? Als de St.-Jan Baptist kerk in Molenbeek in de jaren 90, bij bijna totale leegstand, een kerk gebleven is, is dit omdat Moureaux het uitdrukkelijk zo wilde. Dat was dan weer de historicus in hem die sprak… én de agnost, zoals hij zichzelf eind jaren 90 noemde, respectvol voor alle religies. Zijn verhouding met de toenmalige pastoor was trouwens excellent. Wederzijds.

Zijn houding tegenover de islam is doorheen de jaren veranderd. De wat dogmatische schrik die hij had als ambitieuze minister verdween met het klimmen der jaren. Maar maak hem toch niet tot wie hij niet was: ik heb hem zich horen boos maken omdat een dame hem geen hand wou geven, of omdat hij geen glas wijn kon drinken in een restaurant. En in Molenbeek waren boerka en niqab verboden ruim voor de boerka-wet.

En dan is er de tragedie die Molenbeek is overkomen in de woelige periode tussen 2012-2016. De sporen van de aanslagen in Parijs, Brussel en Zaventem leidden onder andere naar Molenbeek en staan nog vers in het geheugen. Alle vingers wezen in de richting van Moureaux. Alles de fout van Moureaux’ beleid? Toe nou… en de vele disfuncties tussen Veiligheid, Gerecht en Politie in die tijd dan? En het tekort aan samenwerking binnen de EU?

Philippe Moureaux is niet meer. Voor mij is hij altijd een grote meneer geweest en een briljant politicus, met zin voor Staatsmanschap.