Dit zijn de nepverhalen en complot­theorieën over de brand in de Notre-Dame in Parijs

Hoaxes zijn nepverhalen, bedrog, oplichterij, gemanipuleerde informatie, foto’s of video’s. Sinds de brand gisterenavond circuleert een veelgedeelde foto op sociale media die moet aantonen dat er een  man op het dak van de kathedraal te zien is en moet bewijzen dat de brand in de Notre-Dame kwaad opzet is. Of een aanslag. 

1. De foto hieronder is duizenden keren gedeeld op verschillende social media en toont zogezegd iemand die betrokken is bij de brand in de kathedraal. En moet bewijzen dat er kwaad opzet in het spel is.

De foto is gecheckt door het Franse persbureau AFP. Het gaat niet om een persoon, maar om een torentje. 

2. De Amerikaan Christopher Hale, die onder meer voor het tijdschrift Time en de televisiezender Fox werkt, deelde na het uitbreken van de brand het bericht op Twitter "dat een bevriende Jezuïet die in de Notre-Dame werkt hem vertelde dat het personeel van de kathedraal vertelde dat de brand bewust werd aangestoken".

Hale corrigeerde de tweet nadien en zei dat hij daarvoor geen aanwijzigingen had en dat het een ongecontroleerd gerucht was, maar het kwaad was geschied. Uiteraard gaat een screenshot van het bericht in Facebookgroepen en op andere sociale media rond als 'authentiek'. Maar de uitspraak is dus niet waar.

3. De Amerikaanse extreemrechtse politieke commentator Hal Turner beweert op zijn website dat bij het uitbreken van de brand op televisiebeelden een moslim te zien was in een gedeelte van de kathedraal waar hij "niet moest zijn". Turner zegt dat "het erop lijkt dat de vernietiging van de 850 jaar oude kathedraal islamitische oorlogvoering was. Het is tijd om terug te vechten."

De man op de foto is een brandweerman, met een helm en een masker. Hij draagt ook vuurbeschermende kledij. Bij aankomst na het uitbreken van de brand waren er op die plek meerdere brandweermannen te zien. De bewering van Hal Turner over de moslim is niet waar. Het beeld komt uit de live video van CNBC.

4. Authentieke feiten die uit de context zijn getrokken, worden dan weer gedeeld door onder meer de Facebookpagina "British Independence News". In 2016 zijn in de buurt van de Notre-Dame gastanks en Arabische teksten gevonden. De bewuste Facebookpagina verwijst naar een artikel van de Telegraph daarover uit 2016, maar wordt in de context van vandaag misbruikt om de schuld van de brand op moslims te steken. Ook bij ons wordt dat bericht her en der opgepikt. Maar er zijn dus met andere woorden vandaag geen gastanks of Arabische teksten gevonden.

Op de website Leadstories legt factchecker Maarten Schenk in detail uit hoe dit bericht uit 2016 wordt misbruikt.

5. Joost Niemöller, een Nederlander die zichzelf omschrijft als journalist, gebruikt dezelfde feiten uit 2016 om verwarring te zaaien over de oorzaak. Hij zegt dat het niet ondenkbaar is dat de islam "er iets mee te maken zou kunnen hebben". Dat zijn veel werkwoorden.

Het klopt dat er op 17 maart in een kerk in Parijs brand is gesticht. Het gaat om de Saint-Sulpicekerk, maar dat onderzoek loopt nog volop. Ook in andere kerken zijn er vernielingen geweest. De context wordt onder meer uitgelegd in dit artikel van de Washington Post. 

Het bericht van Niemöller houdt onbewezen verbanden in. Niemöller linkt eerdere bewezen feiten aan vermoedens over brandstichting in de Notre-Dame. Waardoor het vermoeden plots een waarheid begint te bevatten. Het gaat om twijfel creëren door veronderstellingen uit te spreken. Niemöller wil een boodschap kwijt, niet gehinderd door de feiten die die boodschap - tot op dit moment - tegenspreken. 

6. De afdelingsvoorzitter van Vlaams Belang Mechelen, Kim Brooks, stuurde een Twitterbericht de wereld in waarin ze een foto van twee lachende mannen met een donkere huidskleur deelt. Daarbij schrijft ze de tekst "Waar er rook is, is vuur". Een impliciete boodschap dat de moslimgemeenschap lacht met de brand of dat er een betrokkenheid is. Uiteraard is de boodschap bewust vaag gehouden.

Gevraagd om een reactie laat mevrouw Brooks weten dat de bron van de foto Sputnikjournalist Denis Bolotsky is. Sputnik is een Russische televisiezender, gefinancierd door het Kremlin.

Op de vraag wat nu juist wordt bedoeld met dit bericht, stuurt mevrouw Brooks ons dit antwoord: "Parijs heeft nogal wat te verduren gehad. Als er rook is in Parijs, brandt het binnenkort in gans Europa."

De foto wordt nu onder meer op YouTube gebruikt om moslims op te sporen die lachen met de brand in de Notre-Dame.

7. Ook voormalig staatssecretaris Theo Francken stuurde via Twitter een bericht de wereld in dat werd opgepikt door de Franse krant Le Figaro. Francken legt in zijn bericht de link tussen de kerken die zijn vernietigd in Syrië door terreurorganisatie IS en de brand in de Notre Dame. Volgens Le Figaro is "het pijnlijk dat Francken eerst een foto van de binnenkant van de kathedraal van Montreal in Canada mee de wereld in stuurde."

Na de foute foto eerder gisteravond, tweette Francken een juiste foto. 

Francken krijgt bijval én kritiek voor zijn bericht. Francken laat in een nieuwe reactie optekenen dat "Wie hier een of andere beschuldiging in wil zien die doet maar lekker hysterisch, wat er in Notre-Dame gebeurt is verschrikkelijk en verdrietig. Een soortgelijk verdriet overviel me toen IS oa Palmyra deed ontploffen. Jammer voor zo'n prachtig symbool van het christendom.”

8. De lijsttrekker voor Vlaams Belang in Vlaams-Brabant, Dries Van Langenhove, gebruikt de brand in de kathedraal om een metafoor te maken met Europa, dat volgens hem in verval is. Van Langenhove haalt ook uit naar de "elite", zoals de overheid en de media, die het volgens hem zullen verzwijgen als de brand aangestoken zou blijken. Van Langenhove is de leider van de identitaire beweging Schild & Vrienden die onder meer gelooft in "The Great Replacement", waarbij het "witte volk" wordt "vervangen". Geheel in de tactiek van de zogenoemde alt right-beweging grijpt Van Langenhove deze gebeurtenis aan om de geloofwaardigheid van bestaande instellingen en de klassieke media onderuit te halen. Op dit moment is het onderzoek lopende en zijn er geen aanwijzingen dat de brand is aangestoken.

9. Paul Joseph Watson, een YouTubepersoonlijkheid, schrijver en complotdenker die zichzelf omschrijft als onderdeel van een zogenoemde "New right"-beweging deelt een bericht waarin te zien is hoe mensen met Arabische namen smileys delen onder een live video.

Het is niet duidelijk waarop de mensen reageren noch wat hun religieuze achtergrond is. Ook is de context van "lachende gezichtjes" niet duidelijk. En de verhouding tot de andere reacties. 

Aanvulling 17 april: de video komt van nieuwsbedrijf 'Brut' en de reacties zijn echt. Er wordt, zoals aangegeven, niet gesproken over de verhouding ten opzichte van mensen die ontzet reageren en hoeveel 'Arabische namen' op die manier reageren. En dan nog is het niet altijd duidelijk welke religieuze achtergrond deze mensen hebben. 

10. Via Facebook reageert een lezer op een artikel van VRTNWS over de  brand in de Notre-Dame met een link naar een verhaal op JihadWatch.org. JihadWatch is een website gerund door de Amerikaanse blogger Robert Spencer die volgens een omschrijving op de website zelf tegengewicht wil bieden aan "de Heilige Oorlog die wordt gevoerd om Westerse samenlevingen te vernietigen". Het artikel dat de lezer ons stuurt zegt dat het niet zeker is dat jihadisten aan de basis liggen van de brand in de kathedraal, maar dat het wel zeker is dat moslims van over heel de wereld nu aan het vieren zijn. 

Daar zijn geen bewijzen voor. Wel zijn er mensen die op sociale media hun "vreugde" over de brand niet onder stoelen of banken steken.

11. Ook aan de andere kant van de wereld doet een samenzweringstheorie de ronde. Op hetzelfde moment als de brand in de Notre-Dame, brak er ook brand uit in de Al-Aqsamoskee in Jeruzalem. Hierdoor zijn mensen beginnen speculeren over een mogelijk complot waarbij de brand in Parijs een afleidingsmanoeuvre is om de brand in Jeruzalem te verdoezelen, zodat -en we citeren- "de moskee kan vervangen worden door een tempel".  Speculatie.

De Al-Aqsamoskee is de derde belangrijkste moskee ter wereld voor de moslimgemeenschap. 

Er gaan nog andere samenzweringstheorieën de ronde:

12. De Amerikaanse complotdenker Alex Jones gebruikt de brand om zich op zijn website Infowars af te vragen of de brand in de Notre-Dame geen symbool is van de "overname van Frankrijk door de Islam".

13. Bijzonder vervelend voor de videowebsite YouTube was dan weer dat het algoritme bij live video’s van de brand van klassieke media onderaan een link meegaf naar informatie over aanslagen van 11 september 2001 in New York.

Onvrijwillig werd er een link gelegd tussen de brand in de Notre-Dame en de aanslagen van 9/11. Volgens een woordvoerder van YouTube dachten de algoritmes van YouTube dat de video van de Notre-Dame er een was van de aanslagen in New York, en werd een infobanner meegegeven die YouTube als duiding zet bij video’s over samenzweringstheorieën. 

Het enige wat op dit moment zeker is, is dat de 850 jaar oude Notre-Dame zwaar is verwoest door een brand en dat het parket van Parijs een onderzoek heeft geopend naar "onvrijwillige vernietiging door vuur".