De laatste wolven van Isle Royale: het einde van een experiment

Een pistool was in 1958 verplicht als Dave Mech op verkenning ging op Isle Royale. Het 72 kilometer lange eiland in Lake Superior was sinds een aantal jaren het territorium van een groep wolven. Tijdens een strenge winter waren ze uit Canada over het ijs gekomen en sindsdien hielden ze huis onder de elanden.

Hoe dat zou aflopen, dat ging Mech voor zijn proefschrift uitzoeken. Maar het was natuurlijk oppassen geblazen: "Wolven waren erg gevaarlijk voor mensen", vat Mech de kennis van toen samen. "Een roedel wolven kon een prooi doden wanneer ze maar wilden. Ze konden een prooisoort compleet uitroeien."

Hij herinnert zich nog goed de dag dat hij dat pistool onzin ging vinden. "Ik zag vanuit de lucht hoe een groep wolven een eland te pakken kreeg. Ik liet de piloot me afzetten, zodat ik naar het kadaver zou kunnen lopen en ze wegjagen. Ik sprak af dat hij bij problemen laag over zou komen om ze af te schrikken. Wel, ik stond op het kadaver, maakte notities en foto's, en opeens hoorde ik hem. Ik keek op en zag twee wolven op mij, of op de eland, af komen rennen.

"In mijn linkerhand had ik een camera en ik stond voor de keus om die wolven te filmen of mijn pistool te trekken. Ik trok mijn pistool. Toen ze die beweging zagen, gingen ze vol in de remmen, keerden om en gingen ervandoor. Ik heb nooit meer een pistool meegenomen. En ik heb nog steeds spijt dat ik die opname niet heb gemaakt."

Bijna zestig jaar later leven er nog steeds wolven en elanden op Isle Royale, heeft het onderzoek naar hen alle duurrecords verbroken en kan Mech (nu tachtig jaar en senior onderzoeker bij de United States Geologic Survey) een heel andere samenvatting geven: "Wolven zijn doorgaans niet gevaarlijk voor mensen. Het kost ze enorm veel moeite om de meeste prooidieren te pakken te krijgen. Ze roeien hoogst zelden populaties uit."

Isle Royale kwam als een geschenk uit de hemel voor de biologie. In een bosgebied van 535 vierkante kilometer leefde opeens één roofdier van één prooidier, dat op zijn beurt de winters overleefde dankzij één plant, de balsemzilverspar. En dat in een gebied dat door de overheid tot 'wildernis' was bestempeld en waar de mens dus niet mocht ingrijpen.

Het is een situatie waarvoor je wiskundige modellen kunt opstellen. Hoe lang leven al die dieren? Hoe efficiënt foerageren ze? Hoe snel planten ze zich voort bij overvloed of gebrek? Afhankelijk van die getallen voorspelt zo'n model een rustig evenwicht, of cyclische groei en neergang, of ogenschijnlijk willekeurige schommelingen.

In de natuur vind je bijna nergens zo'n heldere situatie en dat maakt het moeilijk na te gaan of die modellen ergens op slaan. Isle Royale was een buitenkans. En 59 jaar, zou je zeggen, is ruimschoots genoeg om de populatiedans tussen wolf, eland en spar tot op de bodem uit te zoeken. Dave Mech werkte vier jaar op Isle Royale en zette daarna zijn carrière als wolvendeskundige elders voort, al bleef hij de publicaties over het eiland natuurlijk volgen. "Ik concludeerde na die paar jaar dat de populaties in dynamisch evenwicht waren. Maar later is duidelijk geworden dat ze dat op lange termijn helemaal niet zijn."

Virus

Ook een eenvoudig ecosysteem als dat op Isle Royale kan vele gezichten tonen, schreven de onderzoekers in 2010 in het vakblad Endeavour. "Elke periode van vijf jaar in de wolf-eland-chronologie lijkt te verschillen van elke andere periode van vijf jaar. De eerste 25 jaar van het project verschilde ingrijpend van de tweede. En we hebben alle reden om te verwachten dat de volgende periode van vijftig jaar sterk zal verschillen van de eerste vijftig. Maar merkwaardig genoeg hebben we geen idee hoe dan."

Sommige van die verschillen werden door mensen veroorzaakt. In de jaren tachtig bracht een tegen de regels meegevoerde hond het parvo-virus naar het eiland. Dat richtte een slachting aan onder de wolven, waardoor het aantal elanden zich sterk uitbreidde. Uiteindelijk raakte de ziekte uitgewoed, maar het aantal wolven bleef onverwacht klein. En de populatie kwam verder in de problemen toen er in 2011 drie verdronken in een oude mijnschacht.

Inmiddels gaat het ronduit slecht met de wolven van Isle Royale. In de winter van 2016/2017 werden er vanuit de lucht nog maar twee gesignaleerd. Van voortplanting is geen sprake meer, vermoedelijk doordat de wolf zowel de vader als de halfbroer is van de wolvin. Dat is ook de verklaring voor de achteruitgang in de afgelopen jaren: inteelt, die zorgt voor lichamelijke gebreken en doodgeboren welpen.

Dat komt niet meer vanzelf goed. De kans dat wolven over een dichtgevroren Lake Superior naar het eiland komen was al niet groot, maar bovendien komt het dichtvriezen zelf door klimaatverandering steeds minder vaak voor. Maar één keer is in al die jaren een wolf voor vers bloed komen zorgen: in 1998 dook een mannetje op dat zo succesvol was dat binnen een paar generaties de meeste jonge wolvinnen van hem afstamden. Waarna de inteelt dus weer snel toenam.

Binnenkort zal het daardoor dus afgelopen zijn met het natuurlijke experiment op Isle Royale. Tenzij de menselijke waarnemers het aan de gang houden met een verse lading wolven, per boot of vliegtuig in plaats van via het ijs.

Daarover is de afgelopen jaren fel gedebatteerd. Voorstanders willen het wetenschappelijke onderzoek laten doorgaan en voorkomen dat een onbelemmerd groeiende elandenpopulatie eerst het eiland ontbost en daarna massaal verhongert. Tegenstanders vinden dat het uitsterven van de wolven net zo goed een natuurlijk proces is en dat het politiek riskant is om aan het begrip 'wildernis' te morrelen. Binnen enkele weken, zo wordt verwacht, zal de National Park Service een beslissing nemen, vermoedelijk ten gunste van herintroductie.

Empathie

Michael Paul Nelson volgt die discussie met interesse. De hoogleraar ethiek en wijsbegeerte van het milieu aan de Oregon State University is 'philosopher in residence' van Isle Royale, 'filosoof des onderzoeks' dus. "Wanneer je onderzoek doet naar wolven, staat dat nooit op zichzelf, ze staan altijd in de belangstelling", zegt Nelson (51). "Bij zo'n controversieel beest krijg je meteen te maken met filosofische en ethische vragen."

Nelson begon twaalf jaar geleden samen te werken en te publiceren met de onderzoekers van Isle Royale. Wat heeft hij als filosoof van hen geleerd?

"De waarde van empathie. En dat bedoel ik dan niet in de ethische betekenis, dat je meegevoel moet hebben, maar dat je moet begrijpen hoe het is een wolf te zijn en wat het is om een eland te zijn. Het onderzoek levert ruwe getallen en dan ga je vragen stellen als: waarom gaan er meer elanden dood in dit gebied dan in dat gebied, waarom gedraagt de roedel zich op een bepaalde manier? Zo begin je te denken als zij."

Daarnaast verdiept Nelson zich ook in de vraag hoe mensen denken over een plek als Isle Royale, bijvoorbeeld als het gaat om de vraag of daar nieuwe wolven heen moeten worden gebracht.

"Voor sommigen is de maat van 'natuurlijkheid': hoe afgescheiden is het van de mens? Dus hoe meer invloed we hebben, hoe minder 'natuurlijk'. Als je daar dan een waarde overheen legt, namelijk dat 'natuurlijk' ook 'goed' is, dan is ingrijpen dus een bezoedeling, een vergiftiging in zekere zin." Daar gaat hij zelf niet in mee. Net als de onderzoekers vindt hij het juist een verlies als Isle Royale geen compleet ecosysteem meer is, met een 'toppredator' bovenin de voedselpyramide. "We moeten het meteen doen. Er is nu nauwelijks meer predatie, de elandenpopulatie gaat als een raket omhoog."

Empathie met wolven betekent in dit geval: beseffen dat de twee laatste de overkomst van hun soortgenoten niet zullen overleven. "Die worden doodgemaakt. Als ze er nog zijn. Want het zou me niets verwonderen als er nu al geen twee wolven meer op het eiland waren."

Onderzoeker van het eerste uur Dave Mech wil dat eerst zeker weten. Hij vindt de tijd pas rijp wanneer de onderzoekers de oorspronkelijke groep hebben zien uitsterven. "We leren daar nog steeds van, bijvoorbeeld dat deze twee nauw verwante wolven zich niet voortplanten. Dat hadden we anders niet geweten. Hopelijk komen we er uiteindelijk ook nog achter waar ze aan doodgaan."