Of hij thuis mocht sterven, hadden zijn advocaten afgelopen zomer nog gevraagd. Omdat iedereen recht heeft op een waardige dood, vonden ze. Maar het mocht niet. “Een man die zelf geen genade kende, verdient geen mededogen”, vond voorzitter Rosy Bindy van de parlementaire anti-maffiacommissie.

En dus is Toto Riina donderdagnacht in zijn streng bewaakte cel overleden. Omringd door een paar familieleden. Hij zat er al jaren in een rolstoel en onderging er de voorbije maanden nog twee operaties voor zijn uitgezaaide kanker. “Ik ben een fenomeen. Wanneer ik er niet meer ben, moeten jullie voortvertellen dat er geen betere vader op aarde is dan ik”, zei hij ooit tegen zijn zoon Giovanni, die intussen ook een levenslange gevangenisstraf uitzit.

Dat Riina en andere topmaffiosi onder een uiterst streng gevangenisregime leefden, heeft hij volledig aan zichzelf te danken. Toen hij in mei 1992 onderzoeksrechter Giovanni Falcone liet vermoorden, ontketende hij daarmee een nooit geziene jacht op de maffia.

Oorlog tegen Italië

Ik ben een fenomeen. Wanneer ik er niet meer ben, moeten jullie voortvertellen dat er geen betere vader op aarde is dan ik Toto RIINA

De moorden op onderzoeksrechter Falcone en twee maanden later op zijn collega Paolo Borsellino waren onderdeel van een oorlog die Riina begin 1992 tegen de Italiaanse staat afkondigde. Met als eerste slachtoffer Salvo Lima, de rechterhand van oud-premier Andreotti op Sicilië. Lima werd vermoord omdat hij zijn belofte om de veroordelingen van maffiosi in cassatie ongedaan te maken niet nakwam.

“Als een vinger pijn doet, kan je beter voor alle zekerheid de hele arm afsnijden”, zei Toto Riina altijd. Om duidelijk te maken dat je maar beter grondig tewerk kan gaan. Daar begon hij mee in zijn geboortedorp Corleone op Sicilië, waar hij op zijn negentiende als ingangsexamen zijn eerste moord pleegde voor de lokale Corleonesi-clan. Een jaar later volgde de tweede.

Boeren

I viddani – de boeren – werden de Corleonesi toen nog smalend genoemd door de grote maffiafamilies in de Siciliaanse hoofdstad Palermo. Ze zouden niet blijven lachen, want eind jaren vijftig van vorige eeuw begonnen Toto Riina en zijn bloedvrienden Michele Navarra en Bernardo Provenzano aan hun bloedige veroveringstocht.

De drie werden in 1969 opgepakt, maar ze joegen de juryleden en getuigen zodanig veel schrik aan dat ze vrijgesproken werden van de tientallen moorden waarvoor ze terecht stonden. Toen Riina datzelfde jaar opnieuw beschuldigd werd van moord, dook hij onder en bleef hij voortvluchtig.

Nieuw offensief

In 1974 werd Riina het enige hoofd van de Corleonesi. Het sein voor een nieuw offensief. Want Riina wist dat er veel meer geld te verdienen viel met heroïnehandel dan met maffiapraktijken zoals afpersing en woekerleningen.

Het was alleen vervelend dat het drugscircuit in handen was van enkele machtige maffiaclans in Palermo. Riina ontketende een maffiaoorlog waarbij de Siciliaanse families Bontade, Inzerillo en Badalamenti zo goed als uitgeroeid werden. U curtu – de korte – zoals Toto Riina smalend genoemd werd omwille van zijn schamele 1,58 meter, heette van dan af la belva, het wilde beest. Of de capo dei capi, de baas van de bazen.

Zonder rivalen zag Riina maar één opportuniteit meer om zijn macht nog verder uit te breiden: zijn eigen bondgenoten elimineren. De Marcheses, de Grecos en de Riccobono’s, ze ondergingen hetzelfde lot als Riina’s aartsvijanden. Volgens sommige bronnen zouden in die machtsstrijd tussen 1980 en 1985 mogelijk duizend maffiosi vermoord zijn.

Kapitale misrekening

Om de politie en de autoriteiten af te schrikken, liet Riina ook regelmatig politici, rechters en magistraten van kant maken. Een bloedige oorlog tegen de staat was het, met ook dodelijke bomaanslagen op het beroemde Uffizi-museum in Firenze, het museum voor moderne kunst in Milaan en twee historische kerken in Rome. Een aanslag op het olympisch stadion in Rome mislukte op een haar na.

Een kapitale misrekening was het, want de publieke opinie keerde zich categorisch tegen de maffia en de overheid sloeg ongezien hard terug. De jacht op maffiosi werd hoogste prioriteit, hun bezittingen werden aangeslagen en wie in de cel vloog, werd compleet van de buitenwereld afgesneden. Het was het lot van zowat alle kopstukken van de Cosa Nostra. Ook van Riina, toen die in 1993 werd aangehouden. Waarna hij nog 26 keer tot levenslang veroordeeld werd en nooit meer vrij kwam.

De Cosa Nostra heeft sinds de aanhouding van Riina veel aan macht ingeboet. Het is nu de Calabrese maffia – de ‘Ndrangheta – die met het geld van de cocaïnehandel de plak zwaait in (vooral) Noord-Italië. Na de aanhouding van Toto Riina stond er hoe dan ook geen opvolger klaar.