Erdogans 'gloeilamp' is nog niet uitgedoofd

"Laat ons niet een gloeilamp, maar een kroonluchter zijn. Met deze verwijzing naar het partijembleem van de AKP van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, bracht Selahattin Demirtas, gewezen covoorzitter van de pro-Koerdische partij HDP, treffend onder woorden wat er op het spel stond bij de Turkse presidents- en parlementsverkiezingen. 

Vanuit de duisternis van zijn gevangeniscel hoopte de Turks-Koerdische politicus weer licht te laten schijnen over een verdeeld en gepolariseerd Turkije. Ook Muharrem Ince, de presidentskandidaat van de seculiere CHP, bezwoer zijn aanhangers dat met hem aan het hoofd van de staat Turkije zou winnen. Het was duidelijk waarom de oppositie deze verkiezingen afschilderde als een strijd om de toekomst van het land. 

Na deze stembusslag treedt immers automatisch het nieuwe presidentiële systeem in werking. Die systeemwissel verleent de president een ongeziene macht en maakt met de afschaffing van het ambt van premier en de benoeming van de hoogste rechters door het staatshoofd en de meerderheid in het parlement een einde aan de scheiding der machten. Zelfs wanneer ooit een president – een andere dan Erdogan – het systeem zou willen afschaffen, zou de vervulling van dat streven op haar beurt een grondwetswijziging en dus heel wat jaren van politiek getouwtrek vergen. Al die tijd zal de Turkse samenleving gebukt gaan onder een systeem dat bezwaarlijk een democratie in de ware zin van het woord kan worden genoemd.

Buitenlandse analisten stellen dat de theoretische mogelijkheid om Erdogan weg te stemmen betekent dat Turkije nog geen dictatuur is, met andere woorden dat de zetelende president hoogstens 'autoritair gedrag' kan worden aangewreven. Maar die mogelijkheid bestaat alleen bij de gratie van een parlementaire democratie die er na deze verkiezingen niet meer is. 24 juni 2018 was de laatste dag waarop de Turkse democratie zich nog enigszins kon ontplooien. 

Enigszins, inderdaad, want ook al kon de Nationale Alliantie – het kartel van de seculiere CHP, de Turks-nationalistische Iyi-partij en de conservatief-religieuze partij Saadet – massale meetings organiseren, blijft het een feit dat de onder de controle van de regering staande media er nauwelijks aandacht aan besteedden. Bovendien zijn er zovele tienduizenden mensen uit alle geledingen van de maatschappij ontslagen of in de gevangenis gegooid, en vrezen er nog zovelen meer om voor hun mening uit te komen dat Ince van een 'regime van de angst' kan gewagen.

Als Erdogan en zijn Volksalliantie van AKP en Turks-nationalistische MHP op beide fronten zegevieren, stevent Turkije af op de heerschappij van één man. Gemelde onregelmatigheden aan de stembus roepen heel wat verontwaardiging op bij de CHP. Verrassend is dat de MHP naar 11 procent klimt en de HDP over de kiesdrempel van 10 procent springt. De versterking van zowel Turks als Koerdisch nationalisme bergt ook heel wat conflictstof in zich.

Dat iets meer dan de helft van de Turkse bevolking nog altijd in Erdogan gelooft, heeft te maken met het sociaal-economische palmares van de AKP-voorman en het geheel van orde, stabiliteit en nationale grootsheid dat hij blijft voorspiegelen. De door de regering gecontroleerde media zijn hem daarbij aardig van dienst geweest. Of ze daarmee ook de Turkse natie een dienst bewijzen, zal de toekomst moeten uitwijzen. Het Turkije van Erdogan zal zich verder verwijderen van Europa. De polarisering tussen Turkse en Koerdische nationalisten, tussen religieuze en seculiere, en tussen autoritaire en vrijheidslievende krachten duurt voort zolang de 'gloeilamp' van de AKP brandt.