Spreidt het links van Labour-leider Corbyn het bed van extreemrechts?

De Europese Unie valt niet samen met de Europese beschaving, ze is wel het krachtigste resultaat ervan. 

Voorstanders van de Europese Unie die het dreigende brexitfiasco gadeslaan, kunnen dezer dagen niet anders dan gesterkt worden in hun overtuiging dat het Europa is of niets. Als Groot-Brittannië er op 29 maart inderdaad uit ‘crasht’ – het werkwoord dat gebruikt wordt in het scenario van een no deal – zou het weleens jaren kunnen duren voor het Verenigd Koninkrijk en de Unie een werkbaar evenwicht vinden, kostbare tijd waarin grote schade kan worden aangericht, lang niet alleen op het economische vlak, maar ook politiek, sociaal en menselijk. Alsof de financieel-economische crisis van 2008 nog niet genoeg onheil aangericht heeft, en er marge is voor meer.

Onrustwekkend is dan ook de haast sussende relativering, noem het Brits flegma, waarmee de brexit lange tijd, tot vandaag toe, werd bejegend, onder meer in het opiniestuk van Benno Barnard in deze krant (DM 17/11).

Hoewel de auteur de stand van zaken ‘zorgwekkend’ noemt en de voldoening van de brexitgezinde burger als ‘lichtjes wereldvreemd’ beschrijft, en ofschoon hij best gelijk heeft in zijn vaststelling dat een economische evolutie nu eenmaal moeilijk te voorspellen valt, blijft het, als ik zo vrij mag zijn, slikken bij zoveel euroscepsis. De brexit krijgt het voordeel van de twijfel, grote boeman is en blijft – nu al sinds de Frans-Nederlandse verwerping van de Europese grondwet in 2005 – de Unie.

Meer nog, de Unie wordt grosso modo gereduceerd tot een club van neoliberale praatjesmakers, een stuk pretentie dat het monopolie op de Europese beschaving in pacht meent te hebben. Nu waarheid kennelijk hoe langer hoe relatiever wordt en ‘alternatieve’ feiten steeds meer opgeld doen, dreigt van Europa alleen de karikatuur nog overeind te blijven.

Wie de Europese Unie in het hart draagt, voelt wat ook de erfenis van Verlichting en humanisme in dit tijdsvak te beurt valt: ze worden verguisd door antimodernen van allerlei slag. Niet alleen door religieuze fanatici, nationalisten, tegenstanders van technologie en wetenschap of een rechterzijde die nooit in universele waarden heeft geloofd, maar nu ook, en steeds vaker, door dat deel van links dat van het internationalisme teruggekomen is en zich bij de zeer rechtse diagnose aansluit dat alles de schuld is van het vrije verkeer van personen. Van een Brussel dat het soevereine volk dit zootje door de strot geramd heeft.

Om naar het Britse verhaal terug te keren: de vraag mag gesteld of het links van Labour-leider Corbyn, die de sociaaldemocratie al decennia lang aanwrijft het bed van het neoliberalisme te spreiden, vandaag zelf het bed niet spreidt van reactionair en extreem rechts. Het valt te vrezen van wel.

De Europese Unie is mensenwerk, mensen maken fouten, correcties zijn noodzakelijk. Het gemak echter waarmee de Unie met pek en veren wordt beladen, is stuitend, onterecht en het product van een losgeslagen, onredelijke tijdsgeest. Maar het is vooral veel nefaster dan het beleid dat de EU in opdracht van de lidstaten voert. Theresa May en haar rest-regering zelf houden een contingentieplan en worstcasescenario achter de hand; in een no deal-versie wordt de brexit hard ontwaken, de remedie erger dan de kwaal.

Kan het tij nog keren? Als het tweede referendum er komt en het alweer groeiende remainkamp wint, dan wel. Het zou de Britten niet minder verdeeld maken en ze zouden er vast niet minder de Europese luis-in-de-pels door spelen, maar door de deur open te houden en lessen te trekken uit het debacle, kan de Unie wel een nieuwe adem vinden.

Vandaag al weten miljoenen burgers beter. Ze hebben begrepen hoezeer wij Europeanen met elkaar vergroeid zijn en welke wonden het grote back to the past kan slaan. Zelfs rijke niet-lidstaten als Noorwegen en Zwitserland maken veel meer deel uit van de Unie dan politici de eigen achterban daar voorhouden. Een wensdroom, maar wie weet kantelt van de weeromstuit ook in Oslo en Bern de opinie en worden de laatste lege gaten in de EU-kaart gevuld.

“Het moderne Europa is in Buchenwald geboren”, zei de Franse verzetsstrijder, kampgevangene en diplomaat Stéphane Hessel. Ook al valt de Europese Unie niet samen met de Europese beschaving, ze is wel het krachtigste resultaat van die beschaving.