Dit is de man die de scherpe kantjes van de nieuwe Italiaanse regering mag vijlen

Iedereen die iets voorstelt in de Italiaanse politiek heeft er de afgelopen dagen gezeten: een krap tweepersoonsbankje met veel gouden frutsels in een paleis op het Quirinaal, de hoogste van Romes zeven heuvelen. Het is het bankje van Sergio Mattarella, de Italiaanse president die deze week een sleutelrol vervult in de totstandkoming van de nieuwe Italiaanse ‘Regering van Verandering’.

Hoewel de Italiaanse president niet direct door het volk gekozen wordt, heeft zijn bankje wel degelijk iets democratisch. Want wie er ook op plaatsneemt – of het nu Matteo Renzi is die er in 2016 zijn ontslag indiende, Luigi Di Maio en Matteo Salvini die er afgelopen maandag hun populistische regeerakkoord presenteerden, of straks Giuseppe Conte als mogelijk nieuwe premier van Italië – iedereen zit er precies even ongemakkelijk: de rug onnatuurlijk recht, de ellebogen vanwege ruimtegebrek op de eigen schoot en het hoofd in een onhandige hoek naar links gedraaid, daar waar de president zit.

Ceremoniële functie

Italië staat op het punt haar lot in handen te leggen van een regering die de rest van Europa doet sidderen en het is aan Sergio Mattarella (76) om daar zoveel mogelijk scherpe kantjes vanaf te halen. Op papier hebben Italiaanse presidenten vooral een ceremoniële functie, maar in de weerbarstige Romeinse realiteit laten ze hun macht geregeld gelden. Pas nadat Mattarella had gedreigd een technocraat als overgangspremier te benoemen, gingen de Lega en de Vijfsterrenbeweging serieus met elkaar om tafel. Pas nadat beide partijleiders vorige week op het bankje van Mattarella plaatsnamen, verdwenen de meest extreme anti-euro sentimenten uit het regeerakkoord. En pas nadat de president zijn fiat heeft gegeven aan deze regering, mogen zij daadwerkelijk regeren.

Mattarella is een politieke mastodont. Zijn vader was een van de oprichters van de christendemocratische partij en zijn broer werd voor diezelfde partij gouverneur van Sicilië, waar hij de banden tussen de maffia en de politiek aanpakte. Mattarella zelf verkoos in eerste instantie de wetenschap – hij was hoogleraar parlementair recht – maar toen zijn broer in 1980 door de maffia werd vermoord, besloot hij voortaan via de politiek te strijden voor een beter Italië. 

De eerste keer dat het Italiaanse publiek hem te zien kreeg, was op een foto waarop hij zijn bebloede broer uit een auto trok. Het was tevergeefs: Piersanti stierf even later in de armen van de toekomstige president.

Mattarella begon zijn carrière als christendemocraat, maar schoof gedurende zijn carrière steeds iets verder op naar links. Hij was meermaals minister (Onderwijs, Defensie en vice-premier) en was in 2007 een van de oprichters van de huidige Partito Democratico, de partij van ex-premier Matteo Renzi.

Als president probeert Mattarella de waan van de dag zoveel mogelijk te ontstijgen. "Blijf kalm, Italië", zei hij anderhalf jaar geleden in een televisietoespraak, vlak nadat premier Renzi zijn ontslag had ingediend. Terwijl de kranten en tv-journaals moord en brand schreeuwden, negeerde Mattarella het verzoek van Renzi om per direct op te stappen. Dat mocht van hem pas zodra de staatsbegroting over 2017 was goedgekeurd, dus zo geschiedde.

Eigen kompas

Ook deze formatieperiode gebruikt Mattarella zijn eigen kompas om Italië naar de toekomst te navigeren. Voor die toekomst is niet de natiestaat de oplossing, maar een ‘onomkeerbare eenheid’ op Europees niveau, zei hij vlak nadat de onderhandelingen tussen de twee eurosceptische partijen waren begonnen.

Het zal voor Mattarella moeilijk zijn een regering tegen te houden van twee partijen met een democratisch gekozen meerderheid, maar achter de schermen doet hij er alles aan om de anti-Europese koers van de nieuwe regering zoveel mogelijk te matigen. Zo zou hij onder meer willen meebeslissen over de invulling van een aantal cruciale ministeries, zoals Financiën.

Daartoe heeft Mattarella, naast zijn bankje, nog een ander wapen: geduld. Sinds de leiders van de Lega en de Vijfsterrenbeweging maandagavond naar het Quirinaal togen, heeft Mattarella zich teruggetrokken om na te denken over hun regeerakkoord, hun beoogde premierskandidaat en hun gewenste ministersploeg.