Code geel en veel regen, maar wanneer is de bodem verzadigd?

In Voeren was er het voorbije weekend opnieuw wateroverlast en de aankondiging van code geel vandaag voor het noorden en oosten van het land voorspelde ook weinig goeds. Is de bodem verzadigd na de overvloedige regenval van de voorbije weken en maanden?

En waarvan hangt dat af? Hoe meer neerslag er valt, hoe groter de kans dat de bodem verzadigd geraakt. Maar er spelen nog factoren mee, zegt professor Meire in De Wereld Vandaag op Radio 1.

Wanneer spreken we van verzadiging? De grondwatertafel speelt een cruciale rol, zo blijkt. "De grondwatertafel is de hypothetische lijn waaronder alle poriën in de bodem verzadigd zijn met water", aldus Meire.

"Boven die lijn zijn niet alle poriën verzadigd. Wanneer er veel regen valt, zullen alle bovenste poriën vol zitten omdat het water niet snel doorstroomt. Het vraagt immers tijd om na een intense regenbui van de bovenste zone naar de grondwatertafel door te zakken."

"Maar het hangt ook af van het type grond. Pas wanneer alles naar beneden is gezakt, herstelt beetje bij beetje de mogelijkheid om water op te vangen. In een erg zanderige bodem zal het water dus makkelijker infiltreren dan in zware kleibodem. En ook de aanwezigheid van begroeiing speelt mee. Bij een zandbodem zal de aanwezige vegetatie met het wortelstelsel preferentiële kanaaltjes maken in de bodem om het water te laten infiltreren."

Het is een dooddoener maar ook menselijke ingrepen, met verharding op kop, hebben een grote impact. "Verharding is meer dan alleen maar beton", benadrukt Meire. "Op het platteland, bijvoorbeeld, wordt de bodem vaak samengeperst door het gebruik van zware machines in het veld. Dat heeft als gevolg dat water na een tijd minder goed kan infiltreren waardoor je na een regenbui op veel akkers grote plassen zal zien."

Weg met de verharding dan maar? Hoe minder verharding hoe beter, beaamt Meire. Maar soms kan je niet anders. In zulke gevallen kies je beter voor bijvoorbeeld betonnen tegels die door hun uitsparingen insijpelen mogelijk maken. Ook asfalt waarbij het water niet wegstroomt naar de riolering maar in de omgeving in de bodem infiltreert, is op zich al een verbetering.

Een luisteraar meldt in de app van Radio 1 dat het grondwater in zijn gemeente tegen de droogte kunstmatig hoog wordt gehouden. Kan zo’n ingreep leiden tot ondergelopen kelders wanneer de hemelsluizen open gaan? Niet helemaal, zegt Meire.

"Nu hebben we al lange tijd veel neerslag, maar vergeet niet dat we uit een periode komen van enkele zeer droge zomers. Dat had niet alleen gevolgen voor de landbouw. Doordat de grondwatertafel zo diep zakte, werd ook de stabiliteit van huizen bedreigd. Het hoog houden van de grondwatertafel is belangrijk om straks nog voldoende reserve te hebben."

"Het is ook niet door de hoge grondwatertafel dat we nu problemen hebben. Er is op dit moment zodanig veel neerslag gevallen dat de bovenste bodemlaag op een bepaald punt geen extra water meer opneemt, en het water niet meer dieper in de bodem doorsijpelt. Zoiets gebeurt evengoed als de grondwatertafel laag staat. Het zijn die grote hoeveelheden neerslag die een cruciale rol spelen bij de overstromingen die je nu ziet."

Sowieso is er nu niet te veel grondwater, benadrukt Meire. "We moeten het grondwater zien als onze essentiële reserve, want het oppervlaktewater beslaat maar een heel klein percentage van het totale watervolume."

"Nu is het nat, maar evengoed starten we straks in juni met een droge periode en dan zal het voor de landbouw en ons drinkwater net belangrijk zijn dat er een hoge grondwatertafel is. Hoe hoger de reserve, hoe langer we een periode van droogte kunnen overbruggen."

Water versneld wegvoeren via beken en rivieren is evenmin de oplossing. "We moeten vooral inzetten op het vasthouden van water in de bodem, daarna komt het bergen van water in gebieden die daarvoor geschikt zijn, zoals bijvoorbeeld moerassen. En pas dan, in laatste instantie, mag je water afvoeren. Als je nu versneld gaat afvoeren zit je straks met een probleem van droogte."

We moeten lessen trekken uit het verleden, vindt Meire. "Het is net door ons watersysteem aan te passen en versneld af te voeren dat we problemen gecreëerd hebben. Als je bovenstrooms geen water meer bergt, dan stroomt het water naar beneden en krijg je benedenstrooms problemen. We zullen ervoor moeten zorgen dat we schade maximaal vermijden want het kan niet de bedoeling zijn dat huizen onderlopen. Dat vraagt om aanpassingen waarbij we de bergingscapaciteit vergroten, net als de afvoercapaciteit waar nodig en dan maatregelen nemen om schade te vermijden."

Moet iedereen nu in afwachting dan maar preventief zandzakken in huis halen? "Dat heeft weinig zin als je tien hoog woont, maar wel als je in een straat woont met "meers" in de naam. Dat wijst erop dat het vroeger overstromingsgebied was en dan kan dat wel nuttig zijn, ja."