Wordt de wijk leefbaarder door 'kansarme' huurders te weren? Nee, blijkt uit onderzoek, maar Zaanstad gaat het toch proberen

Poelenburg en Peldersveld zijn typische achterstandswijken: het gros van de woningen bestaat uit sociale huur. Veel inwoners leven van een bijstandsuitkering en kinderen groeien op in armoede. De Zaanse 'treitervlogger' Ismaïl Ilgun zette de buurt in 2016 landelijk op de kaart door filmpjes online te plaatsen waarop te zien is hoe hij met vrienden agenten intimideert, op auto's klimt en een omstander klappen uitdeelt.

Met extra cameratoezicht, meer wijkagenten en het bouwen van woningen voor de middenklasse probeerde Zaanstad de overlast terug te dringen, maar het gewenste resultaat bleef uit. Een pakket nieuwe maatregelen - in de volksmond bekend als 'de Rotterdamwet' - moet de leefbaarheid in de wijken vergroten. Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken gaf hiervoor dinsdag toestemming.

Werklozen en uitkeringsgerechtigden maken op basis van de wet geen aanspraak op een vrijgekomen huurwoning in de wijken. Ook mensen met een strafblad of een aantekening van de politie kunnen worden geweigerd. Daar staat tegenover dat bepaalde maatschappelijke beroepsgroepen, zoals agenten en verpleegkundigen, juist voorrang krijgen op een woning.

'Het is nooit een doel op zich om mensen te weigeren', zegt de Zaanse wethouder Jeroen Olthof van de PvdA, een van de partijen die voor de wet stemde. 'Maar je hoopt uiteindelijk dat je met deze instrumenten het perspectief van mensen die er wonen vergroot.'

De wet werd in 2004 voor het eerst in vier Rotterdamse achterstandswijken ingevoerd, later kwam daar een vijfde (Bloemhof) bij. In 2014 werd het selectiebeleid voor nieuwe huurders uitgebreid: niet alleen inkomen was een criterium, mook het al dan niet hebben van een strafblad. Sinds kort is de wet ook van kracht in Tilburg, Vlaardingen, Den Bosch en Schiedam.

Hoewel de wet dus landelijk wordt uitgerold, blijkt uit onderzoek dat de gewenste effecten uitblijven. Zo kwamen onderzoekers van adviesbureau Twynstra Gudde, dat op verzoek van de gemeente Rotterdam een evaluatie maakte, begin dit jaar tot de conclusie dat het gemiddelde inkomen van de inwoners in de wijken was gestegen. Maar ook het aandeel bewoners onder de armoedegrens en de criminaliteit nam toe.

De Universiteit van Amsterdam kwam drie jaar geleden tot een vergelijkbare conclusie. 'De wet is geen fundamentele oplossing voor sociale problemen', zegt sociaal geograaf Cody Hochstenbach, een van de onderzoekers. Hij spreekt van het zogenaamde 'waterbedeffect': arme mensen die op basis van de wet niet terecht kunnen in een wijk, gaan op zoek naar een betaalbare woning in aangrenzende goedkope wijken. 'Daardoor ontstaan nieuwe concentraties armoede. De problematiek verschuift.'

Tegenstanders van de wet, waaronder de SP en GroenLinks, vinden bovendien dat de wet discrimineert. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalde vorig jaar dat de wet de mensenrechten niet schendt, maar volgens een uitspraak van de Raad van State maakt het nieuwe wetsonderdeel - weigeren op basis van politiegegevens - 'een ernstige inbreuk op de grondwettelijke vrijheid van vestiging'.

'Er hoeft geen sprake te zijn van een veroordeling om iemand te weigeren', zegt Ronald Paping, directeur van de Woonbond. 'Een aantekening van de politie kan al voldoende zijn. Deze mensen moeten toch ergens kunnen wonen?'

Wethouder Jeroen Olthof kent de kritiek. Toch gelooft hij dat de wet, in combinatie met maatregelen zoals het aanpakken van huisvuil en het opkrikken van het taalniveau, de leefbaarheid van Poelenburg en Peldersveld zal vergroten. 'Als je ziet dat nu 33 procent van de kinderen in deze wijken in armoede opgroeit, dan is de kans groot dat zij zelf ook in armoede zullen leven. Wij willen dat deze kinderen een mooie toekomst tegemoet gaan.'