Britse wapenleveranties aan Saoedi-Arabië onder vuur

Groot-Brittannië heeft sinds het uitbreken van de oorlog in Jemen in 2015 voor 4,6 miljard euro aan gevechtsvliegtuigen, bommen, raketten en overig gevechtstuig aan de Saoedi’s geleverd. Dit is een kwart van de wapens die Saoedi-Arabië inzet om de sjiitische Houthi’s in Jemen te verdrijven. De rest komt van de Verenigde Staten (60 procent) en onder meer Frankrijk.

_{Tekst loopt door onder graphic.} 

Eerder dit jaar tekende de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman op zijn rondgang langs NAVO-bondgenoten in Europa en de Verenigde Staten nog miljardencontracten voor de levering van onder meer 48 Typhoon-gevechtsvliegtuigen bij het Britse wapenconcern BAE Systems. In de VS werden op dezelfde tournee waarop Bin Salman Saoedi-Arabië als moderne staat probeerde te promoten, miljardencontracten getekend bij onder andere Lockheed Martin, Boeing en Raytheon.

Wereldwijd zwelt de kritiek aan op regeringen van wapenexporterende landen omdat zij medeverantwoordelijk worden gehouden voor de humanitaire catastrofe in Jemen. Sinds de Saoedische inmenging – die door de westerse bondgenoten wordt gesteund - zijn 10 duizend burgers gedood bij bombardementen, zeker een miljoen burgers ontheemd geraakt en zijn de belangrijkste aanvoerhavens geblokkeerd. Vorige maand werd nog een bruiloft getroffen door Saoedische bombardementen waarbij twintig personen, onder wie de bruid, omkwamen. In het land heersen tevens cholera en ernstige hongersnood.

Mensenrechtenorganisaties hebben vorig jaar bij het Britse gerechtshof geprobeerd een einde aan de Britse wapenexport af te dwingen. Volgens het internationaal humanitair recht mogen immers geen vergunningen voor wapenexport worden verleend als er ‘een duidelijk risico’ bestaat dat het materieel wordt ingezet om onschuldige burgers te doden. In juli vorig jaar oordeelde het hof echter dat de Britse wapenleveranties aan Saoedi-Arabië legaal zijn. Volgens minister Boris Johnson van Buitenlandse Zaken was er toen ‘nog geen overtuigend bewijs dat een grens zou zijn overschreden’.

Deze maand kreeg de Campaign Against Arms Trade (CAAT), die de zaak destijds bij de rechter had aangekaart, alsnog toestemming om in hoger beroep te gaan tegen de uitspraak. In de Britse media reageerden mensenrechtenorganisaties, waaronder Amnesty International en Human Rights Watch, opgetogen. ‘De Britse regering heeft de morele en wettelijke plicht te verzekeren dat Britse wapens geen kinderen in Jemen doden’, aldus een woordvoerder van Save the Children in The Independent.

Volgens Andrew Smith van CAAT is er geen twijfel over mogelijk dat de Britse wapenleveranties onwettig zijn en dat de rechter in hoger beroep tot dezelfde conclusie zal komen. Na de uitspraak vorig jaar zei een teleurgestelde Smith dat deze ‘de Britse regering groen licht geeft om wapens te leveren aan wrede dictaturen en mensenrechtenschenders’. Deze week zei Smith in Newsweek dat de zaak ‘van groot belang is en een belangrijke precedent kan scheppen, niet alleen hier maar wereldwijd’.

Uit recent onderzoek van de Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) blijkt dat de wapenleveranties aan het Midden-Oosten in de afgelopen tien jaar zijn verdubbeld. Vanwege het toenemende geweld in de regio is er steeds meer discussie in Europa en de Verenigde Staten over het beperken van wapenverkoop. ‘Maar desondanks’, schrijft SIPRI-onderzoeker Pieter Wezeman, ‘blijven Europa en de VS de belangrijkste leveranciers en leverden 98 procent van de geïmporteerde wapens in Saoedi-Arabië’.

Saoedi-Arabië is na India de grootste wapenimporteur ter wereld. In 2017 werd wereldwijd voor 31 miljard dollar aan wapens geïmporteerd. Amerika is met 33 procent de grootste leverancier, Saoedi-Arabië met 10 procent de grootste afnemer na India (12 procent). Naast het Verenigd Koninkrijk zijn ook Frankrijk, Spanje, Zwitserland en Canada belangrijke wapenleveranciers in het Midden-Oosten. In Griekenland werd eind vorig jaar nog een levering van 300 duizend tankgranaten aan Saoedi-Arabië geschrapt na hevige protesten. Duitsland heeft de export van wapens die in verband kunnen  worden gebracht met de oorlog in Jemen al tijdelijk opgeschort.

Nederland levert nauwelijks wapens aan Saoedi-Arabië. Bovendien heeft Nederland zich in de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties hard gemaakt voor een internationaal onderzoek naar oorlogsmisdrijven en andere schendingen van het internationaal recht in Jemen. Dat neemt niet weg dat Nederland voor miljarden handel drijft met Saoedi-Arabië. Vorige week werd een zevenkoppige delegatie van de Tweede Kamer in Riyad nog in de watten gelegd.