Commentaar: Het verlies van Duitsland

De Duitse regering heeft de verkiezingen verloren. Niet alleen omdat de sociaaldemocratische partij van Martin Schulz het slechtste resultaat sinds de Tweede Wereldoorlog haalde en nu oppositie wil voeren, of dat de CDU/CSU van Merkel ruim een vijfde van haar stemmen verloor. De echte nederlaag is, dat er voor het eerst in zeventig jaar een partij in de Bondsdag komt die haatdragende teksten niet schuwt en vindt dat Duitsland trots mag zijn op wat zijn soldaten in de Eerste en Tweede Wereldoorlog hebben gepresteerd. Een partij die meteen liet weten op bondskanselier Merkel te zullen gaan jagen. Geen ‘constructieve oppositie’, maar een destructieve agenda.

De doorbraak van de AfD, de Alternatieven voor Duitsland, is een kantelmoment. Al langer is een deel van de Duitse kiezers ontevreden over de huidige democratie en haar regels. Voor een deel wordt dat veroorzaakt door de grote ongelijkheid in het land, waar ondanks jarenlange economische groei honderdduizenden onder de armoedegrens moeten leven. Maar het echte thema dat de kiezers aangaven, was dat van de vluchtelingen en de vreemdelingen in Duitsland. Een gevoelsthema, want ook Duitsland heeft inmiddels de grenzen stevig gesloten.

De antwoorden die de CDU en de SPD op de ontevredenheid geven, zijn beschaafd en sluiten aan bij wat de naoorlogse generatie heeft geleerd. Precies dat is de zwakte die nu duidelijk wordt. Het waren vooral ouderen die op de CDU/CSU en SPD stemden en hoopten op het voortzetten van een stabiele ‘grote coalitie’. Maar de grote winst ging naar een partij die nieuwe normen van grof politiek taalgebruik heeft gesteld.

Het stabiele tijdperk Merkel is voorbij, voor Duitsland en ook voor Europa. Zelf kan ze verder regeren, zij het in een andere coalitie, omdat haar verlies beperkt bleef en omdat er voor haar op dit moment geen alternatief is.

Maar ook Merkel heeft aangegeven te beseffen dat het tijd is om niet de structuren, maar de mensen meer aandacht te geven. Voordat blijvende onvrede de kern van de democratie aantast. Want dat maakt de opkomst van de AfD duidelijk: ondanks de openlijke minachting van deze partij voor de rechtstaat, is ze de derde partij van het land geworden.

Ruim dertig jaar geleden waarschuwde bondspresident Richard von Weizsäcker voor dit moment. ‘Laat u niet uiteendrijven door vijandschap en haat’, hield hij de Duitsers toen voor. Het leek onvoorstelbaar. Maar met de komst van de AfD in de Bondsdag heeft de Duitse politiek haar onschuld verloren. Er is weer een partij die wil jagen op haar tegenstanders.