Lef op Urk is wel heel zwart-wit

Schaamt het Mauritshuis in Den Haag zich zo voor zijn naamgever dat het zijn buste liet verwijderen uit de hal? Schaamt Hoorn zich zo voor haar grote zoon Jan Pieterszoon Coen dat ze zijn standbeeld wil laten neerhalen? Schaamt de Rotterdamse kunstinstelling Witte de With zich zo voor admiraal Witte de With dat ze een langdurige discussie is gestart over haar naam? Dan staan de Urkers op, en eren de helden uit het verleden. De eerstvolgende nieuwbouwwijk wordt – alsof de tijd heeft stilgestaan – een zeeheldenbuurt.

Een anonieme Urker kreeg de journalist van Radio1 stil. Hij nodigde de reporter uit eerst de balk uit zijn eigen oog te halen. ‘Als we alleen mensen mogen eren die alleen maar goed waren, meneer, dan eren we niemand meer. Want goed ben ik niet, en u ook niet.’ Je hoort de Heidelbergse Catechismus op de achtergrond meefluisteren: ‘Zelfs de allerheiligsten hebben in dit leven slechts een begin van de gehoorzaamheid.’

Een denkoefening. Stel dat Urk de straten in de nieuwbouwwijk zou vernoemen naar grote literaire helden. Een Dichterswijk, met een Gerrit Achterbergstraat en een Lucebertplantsoen. Zou daar dan landelijk ook een storm van protest over ontstaan? Zou Radio1 er een verslaggever heen sturen? Achterberg en Lucebert hebben toevallig dezelfde biograaf, Wim Hazeu. Hazeu schreef in 1988 nog wat verhullend over Gerrit Achterberg, maar vooral na #metoo is Achterberg echt niet langer te handhaven als held. Wat zijn literaire vriendjes aan seksueel onreins hebben verdoezeld om hem niet opnieuw in een een tbs-instelling te laten belanden, kan wedijveren met reflexen die de Katholieke Kerk momenteel zwaar aangerekend worden. O ja, en Lucebert, de Keizer der Vijftigers ... een jodenhater, schrijft Hazeu in zijn zojuist verschenen biografie. En niet zomaar een beetje meelopend met de meute, nee, actief en uit overtuiging.

Maar ja. Schrijvers hebben een andere status dan zeehelden. Ik heb althans nog geen Leidse of Spijkenisser actiegroep gezien die de bordjes van de plaatselijke Lucebertstraat hebben gesloopt. En al die Gerrit Achterbergstraten, die liggen er al decennia. Zelfs #metoo heeft geen protestbeweging op gang kunnen brengen.

Het protest tegen de zeehelden heeft daarmee iets willekeurigs. Het is de pijn die bij een deel van de Nederlanders opspeelt over het slavernijverleden die maakt dat Coen, De With en Johan Maurits van Nassau-Siegen onder vuur liggen. En Zwarte Piet.

In 2006 kon premier Balkenende nog pleiten voor een VOC-mentaliteit. Amper een decennium later is zo’n oproep ondenkbaar geworden.

schaamte

En toch schaam ik me ook een beetje. Want het is wel weer ongelooflijk zwart-wit. Als je echt beseft dat ook helden slechts een klein begin van gehoorzaamheid hebben, zou je dat juist open ogen moeten geven voor hun slechte kanten. Ik kan me voorstellen dat je, alles wikkend en wegend, een Admiraal de Ruijterstraat kiest, een Witte de Withplein, een Coenplantsoen en een Johan Mauritssingel. Maar dan zou er ook ruimte moeten zijn voor een Jan Ackersdijklaan – de staatkundige die in de negentiende eeuw het verzet tegen de slavernij organiseerde.

En een Tulastraat? Tula was geen zeeheld, maar een ontwikkelde slaaf, die zijn talen sprak en zijn Bijbel kende, en die met vijftig medeslaven het werk neerlegde om met hun heer het gesprek aan te gaan. Het leidde tot een slavenopstand, en natuurlijk keerde Tula zich daarmee tegen het wettig gezag. Maar is hij daarom geen held?

Het gaat misschien wat ver, maar een straat voor paus Paulus III op Urk? Zou best mogen. Deze kerkvorst schreef in 1537 de bul Sublimus Deus, een onverkorte veroordeling van slavernij. Ze mogen best een straat hebben op Urk. Of ... Of laat ik die zeehelden nu toch framen in die slavernijdiscussie? Jawel, vrees ik. Maar ook dat zegt iets. Je kúnt heden en verleden niet kunstmatig scheiden. Je kijkt altijd terug vanuit het nu. Je kunt geen oogkleppen opzetten, alsof je op een eiland leeft, al was het maar een eiland in de tijd. Vergeet, lief Urk, gerust dat ik dit schreef. Maar alsjeblieft: beantwoord een vertekend beeld van het verleden niet met een evenzeer vertekend beeld van het verleden. <